Een rammelende economie, een dreigende Trump en te veel Europese regeltjes: erg zonnig is de economische toekomst niet. Maar met 800 miljard per jaar kan het tij worden gekeerd.
‘Het masterplan voor de economische toekomst van Europa ligt klaar: het rapport-Draghi’, zegt Matthias Matthijs, hoogleraar internationale politieke economie aan de Johns Hopkins Universiteit in Washington DC. Mario Draghi, gewezen voorzitter van de Europese Centrale Bank en oud-premier van Italië, diende recent een rapport in met als thema: hoe kan de slabakkende Europese concurrentiekracht worden aangezwengeld? Het bouwt voort op het rapport van zijn landgenoot, ook al ex-premier Enrico Letta, over de noodzaak om de Europese interne markt te voltooien, vooral op het vlak van financiële markten, energie en telecom.
‘Het klopt dat de Europese concurrentiekracht de laatste jaren achteruit is gegaan, zoals Letta en Draghi schrijven’, zegt Filip Abraham, professor internationale economie aan de KU Leuven. ‘De kloof met de VS en China wordt alleen maar groter. Om dat te keren, levert Draghi de juiste recepten: we moeten de productiviteit verhogen door meer in te zetten op innovatie, vergroening en administratieve vereenvoudiging.’
Knack stelt voor: een PROJECT 2025 voor Europa
Wake-upcall
‘Het rapport-Draghi is zeker de goede leidraad voor Europa’, vindt ook Karel Lannoo van de denktank Centre for European Policy Studies (CEPS). ‘Wat daarin staat, weten we eerlijk gezegd al 25 jaar, maar of er deze keer ook iets zal gebeuren? Misschien zijn de EU-lidstaten zich vandaag eindelijk bewust van de urgentie om iets te doen, vanwege de economische situatie in Europa, de oorlog in Oekraïne en de herverkiezing van Donald Trump, met in zijn kielzog Elon Musk die voor de grote deregulering gaat. Misschien zorgt dit alles voor een wake-upcall in Europa?’
‘Draghi levert de juiste recepten: we moeten de productiviteit verhogen door meer in te zetten op innovatie, vergroening en administratieve vereenvoudiging.’
Adriaan Schout, EU-expert van het Nederlandse instituut Clingendael, vergelijkt het rapport-Draghi graag met de Bijbel: ‘Er staan heel veel woorden in, waar iedereen zijn eigen draai aan kan geven, maar van enige afstand bekeken zijn de belangrijkste boodschappen toch dat Europa in bepaalde sectoren moet investeren, zoals defensie en nieuwe technologieën, en dat er minder regels nodig zijn.’
Iedereen benadrukt dat de EU veel te ver gegaan is in haar regeldrift: ‘Alles is kapotgereguleerd’, zegt Matthijs. ‘De slinger is zeker te ver doorgeslagen’, aldus Abraham. ‘Er moet worden gedereguleerd, maar niet zo ver als in de VS, want dat past niet bij de Europese manier van zakendoen en onze samenleving.’
Project 2025 voor Europa: waarom Europa loodgieters in Afrika moet opleiden
Andere wereld
Het Draghi-rapport geeft niet alleen de recepten voor een Europese heropleving, het biedt ook een antwoord op de twee grootste grieven van Trump, meent Matthijs: ‘Eén: Trump wil met zijn America First-beleid de VS weer een bloeiende industrie bezorgen met bijbehorende banen. De VS moeten minder invoeren en meer zelf produceren. Ondertussen hamert Draghi erop dat Europa minder afhankelijk moet worden van uitvoer en meer zelf moet investeren en vraag creëren. Twee: Trump wil dat Europa meer geld uitgeeft aan zijn defensie. Dat wil Draghi ook, hij pleit voor de gezamenlijke financiering voor defensie-uitgaven in sectoren als drones en hypersonische raketten.’
‘Europa moet fors investeren. De overheid kan de investeringen wel aanzwengelen, maar de privésector moet volgen.’
‘Dat zijn twee zaken die goed en realistischer zijn voor Europa in de wereld van vandaag’, vervolgt Matthijs. ‘Vóór de oorlog in Oekraïne profiteerde Europa van goedkope Russische energie, de Chinese markt en Amerikaanse veiligheid. Dat is verleden tijd, Europa moet voor zichzelf zorgen.’
Abraham: ‘We kunnen inderdaad niet doen alsof de wereld nog dezelfde is als tien jaar of vijftien jaar geleden. Europa moet fors investeren. Draghi spreekt van jaarlijks 800 miljard euro, een grote som die niet alleen van de overheid kan komen. Die moet de investeringen wel aanzwengelen, de privésector moet volgen.’
Invoertaksen
Wat moet Europa straks doen als Trump een invoertaks van bijvoorbeeld 10 procent heft op Europese producten? ‘Dan moet Europa ook invoertaksen heffen op Amerikaanse producten’, vindt Abraham. ‘Niet zo hoog als de VS, maar toch. Je moet dan met Trump onderhandelen om de tarieven te verlagen. Als je hem niet af en toe stopt, wordt het alleen maar erger.’
Schout: ‘Europa moet heel goed afwegen welke handelsmaatregelen het zal nemen. Van protectionisme wordt iedereen slechter, Europese invoertarieven zou ik dus niet meteen heffen. Maar Europa mag ook niet naïef zijn.’
‘Europa dreigt de dupe te worden van de economische strijd tussen de VS en China.’
‘Trump viseert vooral China’, zegt Lannoo. ‘Hij heeft het niet zozeer gemunt op Europese producten, tenzij Europa nalaat om meer geld uit te trekken voor defensie. De vraag is: als de Chinese uitvoer naar de VS stokt, zal China dan proberen om nog meer Chinese producten in Europa te slijten? Europa dreigt de dupe te worden van de economische strijd tussen de VS en China.’
Invoertaksen betekenen een handelsoorlog, daar is iedereen het over eens. ‘En dan staat Europa er het zwakst voor’, zegt Matthijs. ‘De VS kennen innovatie, hebben een grote kapitaalmarkt en zijn vooralsnog een rechtsstaat. Ze hebben de drie belangrijkste elementen om welvaart te creëren. China heeft twee van de drie elementen: innovatie en een kapitaalmarkt, vaak door de staat gestuurd, maar het is geen rechtsstaat. Europa heeft maar één element: het is een rechtsstaat, maar het is niet goed in innovatie en er is ook geen Europese kapitaalmarkt. Daar moet iets aan gebeuren.’
Meer of minder Europa
Meer Europa dus? Lannoo vindt van wel en Abraham deelt die mening: ‘Europa heeft geen geïntegreerde markt zoals de VS en China. Als we daarin geen verdere stappen zetten of die zelfs zouden opgeven, gaan we niet ver komen.’
Bij Schout klinkt het anders: ‘Volgens sommigen drijft een crisis ons altijd naar meer Europese integratie, maar ik zie nu net breukvlakken tussen de EU-landen opduiken. Zowel geopolitiek als economisch heersen er in de lidstaten zeer verschillende opvattingen over wat er moet gebeuren. Daarnaast moeten lidstaten zoals België, Frankrijk, Duitsland en Nederland zélf hun hervormingen doorvoeren, volgens hun eigen inzichten. Dat is ook niet zo erg, en het schept mogelijkheden voor samenwerking tussen landen die hetzelfde willen.’
‘Het is niet zwart-wit’, meent Matthijs. ‘De EU moet niet alles doen, maar je mag ook niet alles overlaten aan de lidstaten. Als landen de keuze willen maken om de pensioenleeftijd lager te houden, dan moet dat kunnen. Net zoals sommige Amerikaanse staten strenger zijn over abortus dan andere. Maar op andere vlakken is meer Europese integratie wenselijk, bijvoorbeeld op het vlak van defensie en de kapitaalmarkt. Natuurlijk moeten de lidstaten zelf over hun hervormingen beslissen, maar het is niet slecht dat Europa de lidstaten met grote tekorten en hoge schulden, zoals België, aanmaant om te hervormen. Anders worden die vroeg of laat toch door de financiële markten afgestraft.’
