De Poolse partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) staat voor een dilemma tussen haar afgrijzen voor Moskou enerzijds en haar afkeer voor Brussel anderzijds. Een keuze die wordt bemoeilijkt door een financiële kater en persoonlijke belangen.
Het Poolse Grondwettelijk Hof oordeelde vorige week dat enkele interim-arresten van het Europees Hof van Justitie incompatibel zijn met de Poolse constitutie. Een clusterbom die vijftig jaar geschiedenis van de Europese Gemeenschap op haar grondvesten doet daveren.
In de befaamde Costa/ENEL-zaak uit 1964 oordeelde het Europees Hof van Justitie dat de gemaakte afspraken uit de Europese verdragen van Rome (1957) boven de nationale wetgeving van de lidstaten staan. Sindsdien heerst er met andere woorden primauteit van het Europees recht ten opzichte van het nationaal recht. Daarom zien waarnemers in het oordeel van het Poolse Hof een de facto ‘Polexit’. Enkele Europese politici menen dat Polen, net zoals het Verenigd Koninkrijk, de Unie maar beter verlaat.
De PiS-partij is allerminst opgezet met die gang van zaken. Sterke man in de partij Jaroslaw Kaczynski en eerste minister Matteusz Morawiecki beroepen zich op hun nationale soevereiniteit en benadrukken zelf te kunnen bepalen hoe ze de rechterlijke macht in hun eigen land willen organiseren. Reeds sinds 2015 heeft de PiS-regering, die in 2019 alweer een absolute meerderheid behaalde, de samenstelling van het Grondwettelijk Hof aangepast – een manoeuvre dat onafhankelijke rechtsspraak aanzienlijk onder druk plaatst.
Die gang van zaken heeft er onder meer toe geleid dat de Europese Unie eind 2020 het respect voor de rechtsstaat en het misbruik van Europese middelen aan elkaar heeft gekoppeld. Tegen eind 2027 ontvangt Polen een kleine 170 miljard uit de Europese schatkist. Bovendien loopt tegen Polen een zogenaamde artikel-7-procedure, waarmee de lidstaat haar stemrecht in de Raad van de Europese Unie kan verliezen. In Brussel hoopt men vooral dat oud-voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk de volgende parlementsverkiezingen in 2023 kan winnen en opnieuw orde op zaken stelt.
Schulden
De spanningen tussen Brussel en Warschau zijn vanzelfsprekend voelbaar tot in het Europees Parlement. Daar zetelt de PiS-partij in de fractie van Conservatieven en Hervormers (ECR), het bekken waar ook de N-VA deel van uitmaakt. Met 63 van de 705 zitjes is de fractie de op een na kleinste in het halfrond – de PiS is goed voor 25 stuks. Maar binnen de Poolse partij, zowel in Warschau als in Brussel, gaan er stemmen op om de fractie en de overkoepelende en gelijknamige partij vaarwel te zeggen.
De ECR-partij kampt namelijk met een aanzienlijke brok schulden. Tegen de regels in financierde de partij de afgelopen jaren enkele congressen met Europese middelen en nam ze te veel geld aan van een Armeense partij. Het Europees Hof van Justitie oordeelde eind 2020 dat de ECR-partij die sommen moet terugbetalen, waardoor ze met een flinke kater achterblijven. Volgens sommigen staat het financiële dak er ei zo na op instorten. Voor de Poolse nationalisten voldoende reden om andere oorden op te zoeken – zeker omdat ze zelf niet aan het hoofd staan van de overkoepelende partij.
Radicaal-rechts
Het alternatief? Het radicaal-rechtse Identiteit en Democratie (ID) van onder meer Vlaams Belang. Daar is de antipathie jegens het Europese project nog een stuk groter dan bij de ECR. Recent ondertekende de PiS samen met zestien andere nationale partijen een manifest waarin ze tegen de achtergrond van de Europese toekomstconferentie hun visie op de Unie uit de doeken doen.
‘Alle pogingen om de Europese instellingen om te vormen tot organen die voorrang hebben boven de nationale grondwettelijke instellingen leiden tot chaos, ondermijnen de zin van de verdragen, stellen de fundamentele rol van de grondwetten van de lidstaten ter discussie’, klinkt het.
Het sterkt de idee dat de PiS wel degelijk de overstapt overweegt. Nu de Hongaarse Fideszpartij van Viktor Orbán uit de Europese Volkspartij is geknikkerd en op zoek is naar een alternatief, weerklinkt de internationale van Europese nationalisten steeds luider. Indien zowel de PiS als Fidesz zich bij Identiteit en Democratie aansluiten, dan wordt de fractie met een toename van 36 zetels ruimschoots de derde grootste van het halfrond. Verenigd in hun antisupranationalisme en de afkeer van migratie zouden ze naar aanloop van een heleboel parlementsverkiezingen – onder meer Duitsland dit jaar nog en Frankrijk in 2022 – de politieke energie willen bundelen.
Poetin
Er is een maar. En die heet vooral Vladimir Poetin. In Polen is de aversie van Moskou mogelijks nog groter dan de sporadische weerzin voor Brussel. Sinds de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim is men in het voormalig Sovjetland uiterst beducht voor een gelijkaardig scenario op eigen bodem. Polen, dat een landsgrens van 232 kilometer heeft met de Russische enclave Kaliningrad, spendeert dit jaar meer dan twee procent van zijn bruto binnenlands product aan defensie in het kader van de NAVO-doelstelling. Niet toevallig reageert de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Zbigniew Rau donderdag teleurgesteld op het Amerikaans-Duitse compromis over de omstreden Nord Stream 2-gaspijplijn, die de Poolse geopolitieke situatie aanzienlijk dreigt te verslechteren.
Binnen de radicaal-rechtse fractie Identiteit en Democratie wordt er daarentegen openlijk gekoketteerd met het Russische staatshoofd. Enkele jaren geleden nodigde Karin Kneissl, voormalig minister van Buitenlandse Zaken van de Oostenrijkse FPÖ, Poetin uit op haar trouwfeest. Rassemblement National-kopstuk Marine Le Pen heeft een brok leningen uitstaan bij Russische staatsbanken. De Italiaanse Lega van Matteo Salvini poogde in 2018 om zich door Poetin laten financieren en zo ‘een grote alliantie te beginnen met de partijen die pro-Rusland zijn.’ Duits Alternative für Deutschland-kopstuk Alexander Gauland heeft zijn voorliefde voor het Kremlin nooit onder stoelen of banken gestoken.
Persoonlijke belangen
Daarnaast spelen er vanzelfsprekend ook persoonlijke en politieke belangen. Welke rol kan de rol van de PiS binnen Identiteit en Democratie invullen? In Identiteit en Democratie zijn er namelijk een heleboel andere partijen die hun gewicht door de eventuele komst van de Polen bedreigd zien – iets wat niet vreemd is aan elke fractie. Ook bij de PiS is men zich daarvan bewust. In de ECR speelt de PiS de eerste viool, en dat wordt een stuk moeilijker bij een grotere fractie waarin andere nationale partijen evenveel of zelfs meer zetels hebben.
Dat alles maakt van een mogelijke overstap een ware splijtzwam in de PiS-partij. Volgens de Europese nieuwswebsite Euractiv is een exit uit de ECR alvast een kwestie van enkele dagen – iets wat door de ECR officieel ontkend wordt. Binnen de fractie valt echter wel te horen dat de PiS tot op het bot verscheurd is over een eventuele transfer naar Identiteit en Democratie.
Vanuit Identiteit en Democratie wordt de mogelijke komst van de PiS niet bij voorbaat uitgesloten. ‘Er lopen een gesprekken in allerlei richtingen. Zowel onze fractie als de partij is goed georganiseerd. Al is het politiek gezien niet zo eenvoudig’, klinkt het.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
