In buurland Polen worden de gebeurtenissen rond de vrede in Oekraïne met argusogen gevolgd. ‘Europeanen hebben met de NAVO al een gemeenschappelijk leger. We moeten nu al onze militaire macht tonen.’
Plots start de Amerikaanse president Donald Trump vredesgesprekken op over Oekraïne. In dialoog met de Russen, niet met de Europeanen. Hoe kon Europa zich zo naar de zijlijn laten duwen? En wat mag het nog verwachten? ‘Het zal u verbazen, maar ik ben niet helemaal zwartgallig’, zegt politoloog Bartek Biskup van de Universiteit van Warschau.
‘De uitspraken en het narratief van Trump zijn één zaak, zijn eigenlijke beleid is vaak iets heel anders. Na elke harde uitspraak van Trump staat er wel iemand uit zijn entourage op om te sussen. Vicepresident J.D. Vance of defensieminister Pete Hegseth belooft dan dat Europa en Oekraïne wel degelijk bij de vredesgesprekken zullen worden betrokken. Ook speciaal gezant Keith Kellogg pendelt tussen Kiev, Warschau en Parijs in een poging om de Europeanen gerust te stellen. Intussen praat Trump zelf in emotionele overdrive. Daarom zie ik de gesprekken en forse verklaringen van de laatste dagen vooral als een spelletje poker. Maar dat neemt niet weg dat de situatie bijzonder ongunstig is. Het is uiteraard geen goeie zaak als Trump in Saudi-Arabië vergadert met de Russen en niet met Europa.’
Wat moet Europa dan doen nu het lang niet zeker is dat we nog kunnen schuilen onder de Amerikaanse militaire paraplu?
Bartek Biskup: De allereerste reactie moet zijn dat de Europeanen hun legers versterken. Er moet simpelweg meer geld naar defensie gaan. Op die manier staat Europa niet alleen geloofwaardig tegenover Poetin maar krijgt het ook een betere onderhandelingspositie met de Amerikanen. Dat is een sterke troefkaart – waarschijnlijk de enige waaraan Trump en Poetin geloof hechten.
‘Als je niet aan tafel zit, sta je op het menu’: wat moet Europa doen nu Donald Trump de wereldorde op z’n kop zet?
Ten tweede moeten de Europeanen elkaar beter begrijpen. Neem nu de Baltische staten, Polen, Roemenië: zij voelen de hete adem van Poetin in hun nek. Daar heerst een heel andere sfeer en gevoeligheid dan in België, Duitsland of Frankrijk waar de Russische beer een heel stuk verder staat te brullen.
Ten derde mogen we niet vergeten dat Europa met Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk een nucleaire macht is. Ook dat mag een sterk argument zijn. Onze kennis van Rusland, als Oost-Europeanen, gecombineerd met de nucleaire slagkracht van de Fransen en de Britten: dat is een behoorlijk machtsblok.
‘Wie weet wat Trump nog uit zijn mouw schudt. Misschien verrast hij ons eens positief.’
Polen heeft het derde grootste NAVO-leger, na de VS en Turkije. Het spendeert ongeveer 5 procent van zijn bbp aan defensie en is daarmee de beste leerling van de klas na de Amerikanen. En nu weigert de Poolse premier Donald Tusk elke inzet van Poolse troepen bij de bewaking van een mogelijke vredesgrens in Oekraïne. Geen Poolse boots on the ground: dat lijkt verrassend?
Biskup: Niet echt. Op dit moment kan premier Tusk niets anders zeggen, want er zitten presidentsverkiezingen aan te komen (op 18 mei, nvdr.) Ook in Duitsland zijn er net nu parlementsverkiezingen. Laten we hopen dat de volgende Duitse regering een fors mandaat van de kiezer krijgt om in deze crisis een rol te spelen.
Als dat zo is en Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk willen troepen naar Oekraïne sturen, dat wil ik nog zien of Polen achterblijft. Het is vanzelfsprekend dat ook Polen soldaten voor die vredesmacht zal sturen.
Het Verenigd Koninkrijk is wel bereid om soldaten te sturen. Premier Keir Starmer biedt ook aan dat de Britten de leiding zouden nemen over die Europese vredesmacht. Terwijl het VK niet eens bij de Europese Unie behoort.
Biskup: Dat hoeft geen probleem te zijn. We zijn als Europeanen zo goed als allemaal lid van de NAVO. We kennen elkaars militaire systemen en overleggen vaak. Voor Polen zou het in elk geval beter zijn dat een land als Frankrijk, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk de missie leidt.
Als Polen de leiding zou opnemen, zouden de Russische internettrollen niet genoeg woorden hebben om te klagen over hoe Polen zich voor de zoveelste keer tegen het Russische volk richt. Historische wonden zijn een prima wapen in de hedendaagse propaganda.
Zou zo’n vredesmissie beschermd worden door NAVO-artikel 5, dat zegt dat een aanval op één lidstaat een aanval is op alle lidstaten?
Biskup: Dat is een moeilijke vraag. Als de Russen Europese troepen aanvallen die optreden onder NAVO-vlag, is dat dan een aanval op de NAVO? Want het zou geen aanval op een lidstaat zijn maar op soldaten. Vooraleer er troepen worden ontplooid, moeten we de Russen heel goed duidelijk maken dat deze soldaten niet in Oekraïne aanwezig zijn als bruggenhoofd van de NAVO maar als vredesmacht. Nu ja, zover zijn we nog lang niet.
‘Onze kennis van Rusland in combinatie met nucleaire slagkracht: dat maakt van Europa toch een behoorlijk machtsblok.’
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky noemde dit moment in volle geopolitieke chaos ‘een gouden kans om een Europees leger op te richten’. Heeft hij gelijk?
Biskup: Niet echt. Europeanen hebben een goed contact met de NAVO. We hébben dus al een gemeenschappelijk leger, zo u wilt. Zolang we goed samenwerken in de NAVO lijkt een Europees leger me dubbelop.
Bovendien zal de uitbouw van zo’n Europees leger tijd vragen. Véél tijd, misschien wel tien jaar. En zo veel tijd hebben we niet.
‘Hoe een nieuwe oorlog in Europa nog te voorkomen valt’
Veel analisten zeggen dat Poetin binnen twee tot vier jaar een aanval op Europa kan en zal lanceren. Gelooft u dat ook?
Biskup: Helaas wel, ja. Wie het volgende slachtoffer wordt, valt nog te bezien. Misschien Moldavië of een Baltische staat waar Poetin de Russische minderheid moet ‘verdedigen tegen discriminatie’.
Polen als doelwit, daar geloof ik minder in. Wij zijn gewoon te groot. (lacht) In elk geval moeten we nu al onze militaire macht tonen. Ik zeg niet: onze militaire macht gebruiken – wél: tonen. Poetin begrijpt maar één taal, die van de macht.
Al die gesprekken, onderhandelingen en verklaringen praten over de hoofden van de Oekraïners heen. Het land moet in de coulissen wachten terwijl de grote jongens rond de tafel zitten. Wat kan hier nog uitkomen voor Oekraïne?
Biskup: Oekraïne zit in een penibele situatie. De vorige Amerikaanse president, Joe Biden, was heel consequent in zijn steun, terwijl Donald Trump net niet zegt dat de Oekraïners de ellende aan zichzelf te wijten hebben. Dus moeten ze land afstaan aan Rusland, mogen ze geen lid van de NAVO worden et cetera.
We leven in tijden met onvoorspelbare leiders, Donald Trump is daar het prototype van. Wie weet wat hij nog uit zijn mouw schudt. Misschien kan zijn beleid voor één keer positief verrassen.
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier