Ex-medewerker van Shell kandidaat-opvolger Frans Timmermans: wat met de Green Deal?

Frans Timmermans laat een grote Europese klimaaterfenis na, maar voor zijn vermoedelijk opvolgers Wopke Hoekstra en Maros Sefcovic wachten er nog een drukke tien maanden.

Wordt een voormalige medewerker van Shell en pleitbezorger van een voortzetting van de Groningse gasboringen, binnenkort Eurocommissaris voor Klimaatactie? Als het aan de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen ligt wel. Nu klimaatboegbeeld Frans Timmermans zijn geluk als rood-groene lijsttrekker in Nederland beproeft, heeft de Duitse de Nederlandse christendemocraat en voormalige minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra voorgedragen als vervanger.

Vorige week had Von der Leyen het klimaat nog toevertrouwd aan de Slowaakse sociaaldemocratische Eurocommissaris Maros Sefcovic, een ervaren politicus die de afgelopen jaren de Brexitgesprekken voerde en eerder bevoegd was voor de energieportefeuille. Bij die benoeming was het evenwel onduidelijk of Sefcovic’ portefeuille nog zou worden aangepast als de Nederlandse regering een nieuwe kandidaat zou voordragen.

Het is een mengvorm van beide scenario’s geworden: van Timmermans’ bevoegdheden krijgt Hoekstra de klimaatportefeuille, Sefcovic wordt coördinerend voorzitter die samen met andere Eurocommissarissen klimaat, biodiversiteit, circulaire economie en natuurbescherming zal behandelen. Sefcovic wordt met andere woorden de leidende figuur die boven Hoekstra komt te staan. Wel zorgt de splitsing van bevoegdheden over twee personen ervoor dat de algehele ambities van de Commissie wat aan kracht verliezen – Timmermans kon namelijk alles centraal aansturen.

Europese christendemocraten flirtten met fake news over Natuurherstelwet

Nu is Hoekstra nog geen Eurocommissaris. Na het onderhoud met Von der Leyen moet de Nederlander zijn kandidatuur nog verdedigen voor het Europees Parlement. Het zou geen primeur zijn als hij de eindstreep niet zou halen: in 2019 werd de Française Sylvie Goulard ook afgevoerd nadat ze in het halfrond was tekortgeschoten. Anderen slaagden pas na een ‘herexamen’.

Zo’n scenario’s is opnieuw mogelijk. Met hun verzet tegen de Europese Natuurherstelwet zaten de Europese christendemocraten zeker op sociale media dicht tegen fake news aan. Een van de aanvoerders van dat verzet was het Nederlandse Europarlementslid Esther De Lange, een CDA’ster die door partijvoorzitter Hoekstra op geen enkel moment werd teruggefloten.

(Lees verder onder de preview)

De linkervleugel van het Europese halfrond is dat niet vergeten. ‘Een voorgedragen Eurocommissaris is nog geen Eurocommissaris’, reageerden de sociaaldemocraten. Tijdens de hoorzitting kunnen ze Hoekstra flink op de rooster leggen, waarna een tweederdemeerderheid van de fractieleiders voor zijn aanstelling moet stemmen. Doen de sociaaldemocraten, groenen en extreemlinks dat niet, dan mag Hoekstra nog eens terugkomen.

De ervaren Hoekstra heeft dat natuurlijk begrepen. Woensdagmiddag kondigde hij aan dat sociaaldemocraat Diederik Samsom, de kabinetschef van Timmermans, zijn ploeg zal leiden. Dat moet twijfelende sociaaldemocraten ervan overtuigen dat Hoekstra de koers van Timmermans zal voortzetten. Bovendien is het een pragmatische keuze: wil Hoekstra de komende tien maanden überhaupt nog een rol van betekenis spelen, dan kan hij maar beter een brok ervaring aan boord houden.

Wat kan Hoekstra nog zelf doen?

Hoekstra zal vooral moeten uitvoeren wat Timmermans reeds heeft afgeklopt. Zo besloten het Europees Parlement en de lidstaten om de Unie tegen 2050 klimaatneutraal te maken. Ter uitvoering lanceerde Timmermans een rist initiatieven om al tegen 2030 waar te maken, ook wel het Fit for 55-pakket genoemd: een emissiehandelssysteem voor gebouwen en transport, een Europees Sociaal Klimaatfonds, een koolstofcorrectie aan de Europese grens voor bedrijven die naar de Unie exporteren, afspraken over energie-efficiëntie, enzovoort.

(Lees verder onder de preview)

Hoewel Hoekstra geen kraaknieuwe voorstellen zal produceren, is het werk niet af. Zo moet hij met de lidstaten en het Europees Parlement een akkoord bereiken over de omstreden Europese Natuurherstelwet. Ook moet hij de lidstaten bij de opmaak van hun nationale klimaat- en energieplannen bijstaan.

Daarnaast vertegenwoordigt Hoekstra de Unie tijdens internationale klimaatonderhandelingen. Op de vorige VN-Klimaatconferentie stelde Brussel een klimaatschadefonds voor kwetsbare ontwikkelingslanden voor, in Dubai zal Hoekstra onder meer China en de VS ervan moeten overtuigen dat fonds financieel te steunen.

Tot slot zal Hoekstra de agenda zetten voor de volgende Europese regeerperiode – de Green Deal werd eigenlijk ook in gang gezet door de vorige Juncker-Commissie. Tot op heden heeft de Unie alleen nog maar afspraken gemaakt over de tussendoelstellingen tegen 2030.

Over 2040 als volgende tussenstap is nog niets beslist. Dat proces begint in het voorjaar van 2024, want na de eerste grote evaluatie van het Klimaatakkoord van Parijs op de COP28 moet de Commissie binnen de zes maanden daarover met de eerste voorstellen komen. Vermoedelijk gebeurt dat veeleer in de vorm van een voorzichtige communicatie dan wel via een concreet wetsvoorstel.

Pittige maanden voor Sefcovic

Nog meer dan Hoekstra moet Sefcovic vol aan de bak. Naar verluidt wil hij bij de Europese Parlementsverkiezingen lijsttrekker worden van de Europese sociaaldemocraten. Sefcovic weet dat een ambitieus klimaatbeleid daarbij kan helpen – niet toevallig verloor hij in 2019 het pleit van Timmermans. Tegen die achtergrond liet Sefcovic eerder op de week weten dat hij Timmermans’ plannen verder wil uitvoeren.

(Lees verder onder de preview)

Of dat helemaal klopt, valt af te wachten. Op zijn pagina op X (vroeger Twitter) zei de Slowaak dat hij voornamelijk op het sociale luik wil toekijken en de sterke concurrentiepositie van de Europese industrie wil waarborgen. Twee elementen waar Timmermans weleens kritiek voor kreeg. Voor dat laatste komt er alvast een beslissende fase aan: zo staat er belangrijke Europese wetgeving in de stijgers over kritieke grondstoffen, subsidies voor bedrijven die klimaatneutrale technologieën produceren, textiel- en verpakkingsafval en koolstofopvang en -gebruik.  

Sefcovic zal op zijn tellen moeten passen. Zo komt er ook nog Europese wetgeving aan over genetisch gemanipuleerde organismen en pesticiden. Beide onderwerpen gaan net zoals de Natuurherstelwet over landbouw en biodiversiteit en de mogelijke conflicten tussen beide. Het zal er niet alleen op aankomen om de landbouwsector én de middenveldorganisaties tevreden te houden, maar ook om de vrede tussen de politieke fracties te bewaren aan de vooravond van de Europese Parlementsverkiezingen.

Timmermans’ vertrek mag dan al de angel uit het Europese klimaatbeleid halen, de komende tien maanden beloven toch nog erg pittig te worden.