Op het versplinterde internet van 2025 kiest iedereen zijn eigen waarheid

De aanslag op de kerstmarkt in het Duitse Maagdenburg werd gepleegd door een islamcriticus van Saudische afkomst, met sympathie voor uiterst rechts. Wie dat niet gelooft, vindt een warme thuis in bepaalde hoekjes van het internet.

Op 20 december reed Taleb al-­Abdulmohsen tegen hoge snelheid over de kerstmarkt van het Duitse Maagdenburg, met 6 doden en meer dan 200 gewonden tot gevolg. De dollemansrit leek een kopie van eerdere aanslagen op kerstmarkten die zijn opgeëist door de terreurorganisatie IS, zoals die van 2016 in Berlijn. Kort na de feiten gingen heel wat mensen op sociale media dan ook uit van een nieuwe jihadistische aanslag.

Maar al snel werd duidelijk dat de dader niet paste binnen het profiel van een islamistische terrorist. Integendeel: Al-Abdulmohsen bleek een bekende en mondige islamcriticus te zijn, die recent zijn steun had uitgesproken voor de Duitse uiterst rechtse partij AfD. De man spande zich al jaren in voor Saudische vluchtelingen, in het bijzonder ex-moslims, en was de voorbije jaren daarmee aan bod gekomen in reportages van Duitse en Britse media.

‘Taqiyyah’

Dat mensen zich na een aanslag of prominente moord een beeld vormen van de dader en diens motieven dat nadien moet worden bijgesteld, is niet zo ongewoon. Op sociale ­media lopen mensen bij breaking news soms te hard van stapel. Het leidt hoogstens tot gênante voorvallen waarbij commentatoren hun voorbarige conclusies stilletjes weer verwijderen.

Maar bij de aanslag in Maagdenburg bleken sommigen fundamenteel niet in staat om te aanvaarden dat de dader dezelfde ideeën aanhing als zijzelf. Een islamcriticus die een kerstmarkt viseert? Onmogelijk, klonk het. Al-Abdulmohsen, jarenlang en openlijk een anti-islamitische activist, zou volgens hen stiekem tóch een radicale moslim zijn geweest. Over een video van zijn arrestatie werd beweerd dat erop te horen was hoe hij ‘Allah Akbar’ zou hebben geroepen. Klopt niet: de beelden maken duidelijk dat, op het moment waarop sommigen die uitroep menen te horen, Al-Abdulmohsen zijn mond niet opendoet.

Een slecht vertaalde, sarcastische Arabische tweet van de man werd dan weer aangegrepen om te beweren dat hij ‘pro-Hamas’ zou zijn geweest. In werkelijkheid steunde de dader openlijk Israël en nam hij zelfs de Israëlische vlag op in zijn profielbeschrijving. In de berichten van wie niet geloofde dat Al-Abdulmohsen een ex-moslim was, kwam één woord steeds terug: ‘taqiyyah’. Dat begrip uit het islamitische recht betekent, kort gezegd, dat moslims hun geloof mogen verhullen wanneer hun leven of eigendom bedreigd wordt.

De Duits-Iraanse dj Maral ­Salmassi plaatste een filmpje op X waarin ze – zonder enig bewijsmateriaal – beweerde dat Al-Abdulmohsen jarenlang had gelogen dat hij een ex-moslim was. Haar video ging viraal en werd 38 miljoen keer bekeken. Politici als Vlaams Belang-­Kamerlid Sam van Rooy deelden hem instemmend. Op de opiniewebsite Doorbraak publiceerde journalist Erik Bruyland een stuk met als titel ‘Is de terrorist van de kerstmarkt in Maagdenburg toch een islamist?’ Daarin noemt Bruyland als verklaring voor de aanslag van Al-Abdulmohsen ‘hoogst waarschijnlijk het islamitische concept “taqiyya” dat moslims toestaat om hun geloof te verbergen of te loochenen als ze bedreigd of vervolgd worden’. Ook de zogenaamd satirische website tScheldt noemde de dader een ‘wolf in schaapsvacht’, ‘vermoedelijk gelinkt aan IS’, en een ‘extreem geval van ‘takiyya’ (toegestane gedragsregel binnen islam om te liegen)’.

Online voetafdruk

Maar het hele ‘taqiyyah’-verhaal is pertinente onzin. De online voet­afdruk van Al-Abdulmohsen geeft een helder beeld van de verwrongen logica die de dader tot zijn aanslag bracht. De man was op z’n zachtst gezegd bijzonder actief op het platform X, waar hij in enkele jaren tijd meer dan 120.000 tweets plaatste. Als hevige islamcriticus kon je er hem de voorbije jaren zienderogen zien radicaliseren.

Hij verweet vluchtelingenorganisaties, andere organisaties van ex-moslims en de Duitse overheid in haar geheel te falen bij het beschermen van Saudische asielzoekers. Al-Abdulmohsen was er zelfs van overtuigd geraakt dat de Duitse overheid Europa wilde ‘islamiseren’ door veel vluchtelingen uit moslimlanden binnen te laten. Het leidde tot tweets waarin hij zijn sympathie uitte voor allerlei Europese uiterst rechtse politici en influencers.

Ook de uiteindelijke aanslag die Al-Abdulmohsen pleegde, werd voorafgespiegeld in zijn online voet­afdruk. Al in augustus 2023 vroeg hij ‘hypothetisch’ in een poll aan zijn volgers of ze het hem kwalijk zouden nemen indien hij ‘willekeurig 20 Duitsers zou doden’ vanwege de Duitse asielpolitiek. Ook in augustus 2024 tweette hij nog over ‘gerechtigheid’ en speculeerde daarbij over ‘zonder onderscheid Duitse burgers afslachten’.

Echokamers

Toch vind je online dus talloze mensen terug die ervan overtuigd zijn dat de aanslag in Maagdenburg gepleegd werd door een radicale islamist. Dat geldt ook voor de eigenaar van X, Elon Musk. De miljardair zet zijn platform steeds prominenter in de markt als een soort tegenwicht of alternatief voor de ‘mainstream media’. Musk deelde persoonlijk de ‘taqiyyah’-video van Salmassi terwijl hij fulmineerde tegen de Duitse pers: ‘De meeste mensen in Europa denken dat de traditionele pers juist is, terwijl het pure propaganda is. Zend hen alstublieft links naar X, zodat ze weten wat er daadwerkelijk gebeurt.’

Zijn dit dan de gevreesde ‘echokamers’ en de ‘fabeltjesfuiken’ op sociale media waar mensen door eindeloos scrollen in terechtkomen? Vaak wordt met een beschuldigende vinger gewezen naar de X-politiek van Musk, of naar de algoritmes van socialemediabedrijven die gebruikers een gestage stroom aan politiek eenzijdige of steeds extremere berichten serveren. Dat laatste gebeurt trouwens niet noodzakelijk met ideologische motieven: het gaat om inhoud waarvan ingeschat wordt dat ze de ogen van gebruikers langer op een platform kunnen houden – en daarbij op de aanwezige advertenties die de inkomsten verzekeren.

Hoewel het functioneren van online platformen natuurlijk een rol speelt, mogen we niet vergeten dat heel wat mensen bewust de zogenaamde echokamers binnenstappen. De allergrootste drijfveer bij de verspreiding van online desinformatie is dat mensen het nepnieuws in kwestie gewoon oprecht gelóven, of – en dat is slechts een minimaal onderscheid – vooral heel erg wíllen geloven.

Op het internet waren er altijd al hoekjes waar je alleen gelijkgestemden vindt, en sociale media zoals X of websites zoals Doorbraak en tScheldt zijn verder geëvolueerd naar plaatsen waar gewillige klanten de ‘alternatieve feiten’ kunnen vinden die ze eenvoudigweg verkiezen. En zo raakt de gemeenschappelijke sokkel van wat we als ‘feiten’ beschouwen stilaan ondergesneeuwd.