Ontmantelt Erdogan met Imamoglu’s arrestatie de Turkse democratie? ‘Het is het uur van de waarheid’

Turkijes belangrijkste oppositiekandidaat, Ekrem Imamoglu, werd vorige week aangehouden op verdenking van terrorisme en corruptie. Overal in Turkije braken grootschalige protesten uit. ‘Na de AKP-nederlaag was het geloof in de democratie bij veel Turken hersteld. Maar Imamoglu’s arrestatie is een klap in het gezicht.’

De arrestatie van Ekrem Imamoglu lijkt een wanhopige poging van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan om nog langer in het zadel te blijven zitten. Maar in de 22 jaar dat Erdogan president is van de Turkse republiek is er heel wat veranderd, en taant zijn populariteit binnen Turkije.

CHP, de belangrijkste oppositiepartij van Turkije, heeft met Imamoglu na lang zoeken eindelijk een charismatische kandidaat gevonden. Dat werd in 2024 bevestigd voor Erdogan, die bij de lokale verkiezingen in Istanboel van hem verloor – nota bene de stad waar Erdogan politiek groot is geworden.

Ekrem Imamoglu is een atypische CHP-kandidaat. Hij kan niet alleen de van oudsher seculier stemmende CHP-kiezers bekoren, hij wint ook vrome moslimkiezers voor zich. Dat hij nu gearresteerd is, is voor veel Turken de stap te ver.

Rob Vreeken, Turkijecorrespondent voor de Volkskrant, spreekt van zelden geziene protesten. ‘Het is van 2013 geleden dat Turken zo massaal de straat zijn opgegaan.’

Imamoglu zit in de gevangenis, maar is door de CHP toch verkozen als kandidaat voor de Turkse presidentsverkiezingen van 2028. Was dat een domme zet, of is het net heel slim?

Rob Vreeken: Dat was zeker geen domme zet. Als de CHP Imamoglu niet naar voren had geschoven, dan was dat een bevestiging geweest van alle juridische aantijgingen die nu tegen hem lopen. Dan lijkt het me terecht dat de CHP hem bevestigde, als een signaal aan het volk om te tonen dat de partij wel degelijk recht in haar schoenen staat.

De kans bestaat natuurlijk wel dat hij niet meer zal kunnen deelnemen aan de presidentsverkiezingen. Maar welke kandidaat de oppositie ook verkiest, Erdogan zal het hem altijd moeilijk maken.

Is er grondwettelijk nog een manier om Imamoglu vrij te krijgen?

Vreeken: Ik denk niet dat dat zal gebeuren. De rechtbanken zijn de facto in de handen van Erdogan, ook al verklaart hij dat ze onafhankelijk werken. De aanklachten tegen Imamoglu zijn natuurlijk ook niet mals. Hij wordt beschuldigd van corruptie en voor terrorisme omdat hij met de Koerdische Partij heeft samengewerkt, die zogezegd ook banden zou hebben met de PKK.  Voor zo’n misdrijf kun je in Turkije jaren vastzitten. Kijk maar naar Selahattin Demirtas, de voormalige leider van de Koerdische HDP-partij, die al sinds 2016 in de gevangenis zit op basis van terrorismeaantijgingen.

Zelfs al komt Imamoglu vrij, dan is er nog een obstakel. Zijn diploma werd kort geleden ingetrokken, en volgens de Turkse grondwet moet een presidentskandidaat een diploma hebben.

Vreeken: Dat is inderdaad een andere drempel. Imamoglu’s diploma werd ingetrokken omdat hij het aan een universiteit in Noord-Cyprus behaalde. Op het moment van de uitreiking was Noord-Cyprus nog niet erkend door de Turkse onderwijsraad. Dat klinkt natuurlijk heel kunstmatig en vergezocht. De regering probeert Imamoglu werkelijk op alle mogelijke manieren te pakken.

Er wordt gesproken over de grootste protesten in jaren. Ervaart u dit ook als een aardverschuiving?

Vreeken: Ja, absoluut. Het heeft me zelfs verbaasd. Zo lang als ik in Turkije werk, heb ik nog nooit zulke protesten gezien. Turken hebben nooit op zo’n grote schaal gedemonstreerd, met uitzondering van de Gezi-beweging van 2013.

De CHP heeft wel zelf opgeroepen tot dit protest. Ze zijn een goed georganiseerde partij met aanwezigheid in elke Turkse stad. En de verontwaardiging bij het volk is ook heel groot.

Waarom is er net nu zo veel verontwaardiging?

Vreeken: Erdogan genoot sowieso de steun van de bevolking niet meer. In 2023 won hij maar met een nipte meerderheid van 51 procent de presidentverkiezingen. Een groot deel van de bevolking wil hem niet meer. Hij is al 23 jaar aan de macht, en mensen hebben duidelijk genoeg van zijn autoritaire bewind. Het feit dat Imamoglu, die rechtmatig werd verkozen, nu gearresteerd is, is voor veel Turken de druppel die de emmer deed overlopen.

Hoewel Turkije al jaren de autoritaire kant opgaat, verliepen de verkiezingen nog steeds eerlijk. Nu heeft de belangrijkste oppositiekandidaat in jaren zijn politieke doodsvonnis gekregen. Is dit een point of no return voor de Turkse democratie?

Vreeken: De Turkse verkiezingen werden tot voor kort technisch gezien nog steeds eerlijk georganiseerd. In 2023 kon Erdogan maar heel nipt winnen, en het jaar nadien kreeg zijn AKP klappen bij de lokale verkiezingen. Bij veel Turken gaf dat het gevoel dat de democratie nog overleefde, het was een soort laatste strohalm om zich aan vast te klampen.

De huidige toestand is voor hen een klap in het gezicht. Een point of no return zou ik het niet noemen: de democratie kan zich nog steeds herstellen. Maar het is nu wel het uur van de waarheid.