Uit drie recente Oekraïense peilingen blijkt een meerderheid van de Oekraïners nog steeds bereid te zijn om de oorlog vol te houden. Er is wel meer wil om te onderhandelen, en minder vertrouwen in president Volodymyr Zelensky.
Nu de Russische invasie van Oekraïne zijn derde jaar ingaat, evolueert de stemming in Oekraïne. Waar de Oekraïners voorheen ambieerden om hun volledige grondgebied te bevrijden en vrijwel collectief achter hun president stonden, is de eendracht nu aan het afbrokkelen. In peilingen tonen Oekraïners een grotere bereidheid om een deel van hun grondgebied af te staan in ruil voor vrede. Ook het vertrouwen in president Volodymyr Zelensky nam het voorbije jaar gevoelig af. Desondanks verklaart een meerderheid nog altijd bereid te zijn om de strijd zo lang als nodig voort te zetten.
In december peilde het Kyiv International Institute for Sociology (KIIS), een van Oekraïnes meest vooraanstaande onderzoeksinstellingen, in verschillende enquêtes naar de stemming binnen de Oekraïense bevolking. De peilingen, die werden afgenomen bij Oekraïners die zich op door Kiev gecontroleerd grondgebied bevinden tonen dat het draagvlak – ondanks de ontberingen – opmerkelijk groot blijft.
Minder vertrouwen in Zelensky
De meest in het oog springende conclusie van het KIIS is dat het vertrouwen in president Zelensky verder afneemt. Waar in december 2023 nog 77 procent van de Oekraïners zijn vertrouwen in de president uitsprak, behield afgelopen maand nog 52 procent het vertrouwen. Het aantal Oekraïners dat Zelensky expliciet wantrouwt is het afgelopen jaar bijna verdubbeld: van 22 procent in december 2023 naar 39 procent in december 2024. Zelensky geniet meer vertrouwen in de westelijke dan in de oostelijke provincies.
Het aantal Oekraïners dat Zelensky expliciet wantrouwt is het afgelopen jaar bijna verdubbeld.
Dat teruglopende vertrouwen en toenemende wantrouwen is een gevolg van de moeilijke situatie aan het front. Het Russische leger boekte het voorbije jaar vooruitgang in zowel Donetsk als Loehansk. Ook Zelensky’s controversiële beslissing om de populaire opperbevelhebber Valerij Zaloezjny te ontslaan en de mobilisatiewet waren enorm onpopulair.
Tegelijk behaalt Zelensky naar Oekraïense politieke normen nog altijd astronomische vertrouwenscijfers. Oekraïners wantrouwen hun leiders: sinds 1991 werd nog maar één keer een president herverkozen. Zowel Viktor Joestsjenko als Petro Porosjenko genoot op het einde van zijn ambtstermijn het vertrouwen bij minder dan 10 procent van de Oekraïners. Dat lot leek aanvankelijk ook voor Zelensky weggelegd: in december 2021, aan de vooravond van de Russische invasie, kreeg hij van slechts 27 procent van de Oekraïners het vertrouwen.
Project 2025 voor Europa: kan de EU zichzelf wel verdedigen zonder noemenswaardige defensie-industrie?
Uiteraard zijn de omstandigheden waarin gepeild wordt uitzonderlijk. In tijden van oorlog bestaat onvermijdelijk het rally ‘round the flag-effect. Als de oorlog binnenkort zou ophouden en Zelensky zich verkiesbaar zou stellen voor een tweede ambtstermijn, is de kans groot dat zijn populariteit gevoelig zal afnemen.
Meer bereidheid om te onderhandelen
Naast het vertrouwen in de president peilt het KIIS sinds mei 2022 ook naar de bereidheid tot territoriale concessies. Daarbij krijgen Oekraïners de vraag of ze in ruil voor vrede en het behoud van de Oekraïense onafhankelijkheid bereid zijn een deel van het grondgebied op te geven.
Ook daar neemt het aantal Oekraïeners dat – met tegenzin – bereid is om over grondgebied te onderhandelen toe. In het eerste jaar van de invasie waren territoriale concessies nog vrijwel een maatschappelijk taboe. Bij een KIIS-peiling uit december 2022 verklaarde 85 procent van de respondenten dat Oekraïne onder geen beding grondgebied mocht opgeven. Bij de recentste peiling, afgenomen in december 2024, was dat nog maar 51 procent. 38 procent vindt dat Oekraïne mag overwegen om een deel van zijn grondgebied op te geven.
38 procent van de respondenten vindt dat Oekraïne mag overwegen om een deel van zijn grondgebied op te geven.
Veel Oekraïners beseffen ondertussen dat Oekraïne er niet in zal slagen zijn volledige grondgebied te heroveren. Bovendien praat ook Zelensky al enige tijd over mogelijke onderhandelingen, waarbij Oekraïne het door Rusland bezette grondgebied niet meer langs de militaire weg zou proberen te bevrijden. Tegelijk blijft het onderwerp politiek enorm gevoelig. Als er effenaf onderhandelingen met concessies zouden komen, zal Zelensky daar onvermijdelijk een prijs voor betalen.
Nog interessanter is de KIIS-enquête, waarbij Oekraïners drie vredesscenario’s voorgeschoteld krijgen. Die scenario’s gaan van bijna-capitulatie (Oekraïne verliest controle over alle door Rusland geannexeerde gebieden en ziet af van NAVO-lidmaatschap) tot een scenario waarbij Rusland enkel de Krim, Donetsk en Loehansk behoudt en Oekraïne NAVO-lidmaatschap krijgt.
Rusland boekt vooruitgang aan het front: ‘Oekraïne kan de slijtageslag niet winnen’
Ook uit die peiling blijkt dat Oekraïners zich iets inschikkelijker opstellen tegenover mogelijke territoriale concessies. Waar voorheen alleen het meest optimistische scenario aanvaardbaar was voor een meerderheid, toont een meerderheid van de Oekraïners zich bereid om de militaire strijd voor het door Rusland geclaimde grondgebied te staken. Helemaal opmerkelijk is zelfs dat het scenario waarbij Oekraïne Cherson en Zaporizja terugkrijgt minder populair is dan het scenario waarbij Oekraïne opnieuw controle krijgt over die gedeeltelijk bezette regio’s. De absolute voorwaarde daarbij is NAVO-lidmaatschap: alleen scenario’s waarbij Oekraïne lid mag worden van de NAVO en geloofwaardige veiligheidsgaranties krijgt, zijn voor een meerderheid van de ondervraagde Oekraïners aanvaardbaar.
Weerbaarheid
Ook Anton Hroesetskyj, directeur van het Kyiv Institute for Sociology, benadrukt dat de toenemende onderhandelingsbereidheid niet gezien moet worden als een teken dat de Oekraïense bevolking op instorten staat. ‘De meerderheid van de Oekraïners blijft verbazend weerbaar’, schrijft hij in een begeleidend commentaarstuk. ‘Oekraïners begrijpen dat de oorlog existentieel is, en dat de vijand Oekraïne en Oekraïners als natie wil vernietigen. Daardoor zijn er maar weinig opties als we willen overleven.’
Ondanks die weerbaarheid is het duidelijk dat het vermogen afneemt om de beproevingen die gepaard gaan met de oorlog te blijven verdragen. Zo verklaart 57 procent van de Oekraïners bereid te zijn om de oorlog ‘zo lang als nodig is’ vol te houden. Dat is een stevige terugval tegenover dezelfde peiling van december 2023, waarin nog 73 procent van de Oekraïners verklaarde dat ze bereid waren tot het einde te gaan.
De oorlogsmoeheid is groter in de oostelijke en zuidelijke provincies die dichter bij het front liggen, al blijkt ook daar nog altijd een (kleine) meerderheid bereid om de oorlog ‘zo lang als nodig’ te verdragen. Hroesetskyj noemt de trend ‘alarmerend’, maar benadrukt dat de Oekraïners ‘ondanks de apocalyptische voorspellingen’ verbazend vastberaden blijven om de oorlog te verdragen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier