Donderdag en vrijdag buigen de Europese staatshoofden en regeringsleiders zich in Versailles over Poetins oorlog in Oekraïne. Alweer staat de Europese Unie voor beslissende momenten.
‘Weet je wat de basis is van onze politiek?’ Voor het spreekgestoelte van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in het najaar van 1948 draait Belgisch minister van Buitenlandse Zaken Paul-Henri Spaak niet rond de pot. ‘Het is angst. Angst voor u. Angst voor uw regering. Angst voor uw politiek’, klinkt het in zijn half uur durende toespraak waarin hij zich tot de aanwezige Russische delegatie richt. In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog wil de Franstalige socialist eigenlijk geen keuze maken tussen de Sovjet-Unie enerzijds en de Verenigde Staten anderzijds. Maar door het belangenspel van Moskou bij onder meer de Griekse Burgeroorlog en de staatsgreep in Tsjecho-Slowakije ziet Spaak zich genoodzaakt kant te kiezen. De Franstalige socialist Spaak schaart zich volmondig achter de oprichting van de NAVO en wordt nog meer dan voordien een van de grondleggers van de Europese samenwerking.
Een kleine 75 jaar na Spaaks rede siddert het Europese continent opnieuw voor de Russische grootmacht. En alweer zijn er onder impuls van de Russische dreiging grootschalige veranderingen op til. Een schamel kwartier had het Letse parlement vorige week nodig om zijn onderdanen op vrijwillige basis in Oekraïne te laten vechten. Voor het eerst sinds 1959 stuurt Noorwegen – buurland van Rusland – wapenmaterieel naar een conflictgebied. Duitsland, met de Groenen in de regering, gaat meer investeren in defensie dan in de klimaatomslag. Denemarken denkt erover na om dertig jaar na datum alsnog aan het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid deel te nemen. In Oostenrijk bestaat er discussie over het neutraliteitsprincipe dat het land sinds 1955 kent. En Zweden en Finland overwegen toetreding tot de NAVO. Voor wie er nog aan twijfelt: slechts twee weken na het begin van Poetins oorlog in Oekraïne is Europa al indringend veranderd.
Lidmaatschap
Niet verwonderlijk draait ook op Europees niveau de machine op vol toerental. Het intussen vuistdikke Europese sanctiepakket dat de Russische economie moet verzwakken wordt in sneltempo uitgebreid, waardoor Rusland intussen het meest gesanctioneerde land – meer nog dan Iran en Noord-Korea – ter wereld is. Op een schamele twee weken tijd zijn er meer dan twee miljoen Oekraïners naar de Europese Unie gevlucht. Dat zijn grotere aantallen dan de migratiebeweging die in 2015 én 2016 naar de Unie plaatsvond. Daarom, en voor het eerst sinds 2001, hebben de 27 lidstaten per consensus de tijdelijke maatregel geactiveerd die bescherming en steun biedt aan vrijwel iedereen die uit Oekraïne komt. Daarnaast wil de Europese Commissie de afhankelijkheid van Russisch gas nog dit jaar met maar liefst twee derde terugdringen én dat lidstaten versneld werk maken van de klimaatomslag.
Om al die aardverschuivingen min of meer gecoördineerd te laten verlopen, steken de Europese staatshoofden en regeringsleiders donderdag en vrijdag de koppen bij elkaar op een informele top in Versailles. Het beloven uiterst moeilijke discussies te worden. Eerst en vooral bespreken de lidstaten hoe ze kunnen omgaan met de lidmaatschapsaanvragen van Oekraïne, Moldavië en Georgië – drie landen die sinds 2009 deel uitmaken van het Europese Oostelijke Partnerschapsbeleid. In enkele Oost-Europese lidstaten wil men de drie zo snel mogelijk toelaten als reactie op Poetins inval, maar heel wat West-Europese lidstaten staan daar niet voor te trappelen. Het zal kwestie zijn de drie landen én voldoende perspectief op een Europese toekomst te bieden én hen voor te bereiden opdat de Unie niet wordt verzwakt door toetreding van landen die voor het lidmaatschap nog niet klaar zijn.
Vervolgens wordt er nagedacht over verdere strafmaatregelen tegen Rusland. Dan draait het vooral om sancties inzake de olie- en gasleveringen aan de Europese Unie. Dat ligt evenwel moeilijk. Zowel bij de toeleveringscrisis tussen Rusland en Oekraïne in 2009 en na de annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim in 2014beloofde de Unie werk te maken van haar afhankelijkheid van Rusland. Daar kwam evenwel niets van in huis, wel integendeel. Amerikaans president Joe Biden kondigde eerder op de week een importverbod op Russisch gas en olie aan. De Verenigde Staten importeren evenwel niet bijzonder veel uit Rusland. Dat ligt bij sommige Europese landen wel even anders. Zo is onder meer Duitsland voor de impact van zo’n verbod op zijn economie erg beducht. Net daarom heeft de Unie de Russische Sberbank niet uit het internationale betalingssysteem SWIFT gekegeld. Toch riepen honderd Europese parlementsleden, onder wie oud-premier Guy Verhofstadt, woensdag in een brief op om de import van beide goedjes uit Rusland meteen te stoppen.
Gezamenlijke schuld?
Daar houden de discussies niet op. Vraag is namelijk hoe de lidstaten willen omgaan met zowel de economische als de budgettaire impact van beleidswijzigingen die de oorlog in Oekraïne al heeft veroorzaakt. Dat omspant veel terreinen. Denk maar aan het voorstel dat circuleert om de stijgende nationale defensie-uitgaven buiten de jaarlijkse Europese begrotingsevaluatie te houden. Het Europese clubje van spaarzame landen staat daar niet voor te springen. Griekenland, bijvoorbeeld, spendeert momenteel al bijna drie procent van zijn bruto binnenlands product (bbp) aan defensie. Met een begrotingstekort van ongeveer vier procent zou de gezamenlijke lacune tot maar liefst zeven procent kunnen oplopen. En dat niet in de boeken inbrengen, is voor Nederland en co. niet aanvaardbaar.
Sterker nog, om de kosten te dragen, zou volgens het Amerikaanse nieuwsmedium Bloomberg het idee circuleren om Europese energie- en defensieobligaties op de markt te brengen naar voorbeeld van het coronaherstelfonds. Vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans ontkende die berichten afgelopen dinsdag, maar benadrukte wel dat er wordt nagedacht over een eventuele gezamenlijke Europese aanpak. Die moet evenwel door Frankrijk als roterend voorzitter van de Europese lidstaten op tafel worden gelegd, aldus de Nederlander. In ieder geval zijn de debatten over de financieringsbehoeften die de oorlog in al haar aspecten opwerpt geopend. Zo lieten onder meer Nederlands premier Mark Rutte, zijn Finse collega Sanna Marin en Duits minister van Financiën Christian Lindner optekenen dat een heruitgave van het coronaherstelfonds niet aan de orde is. Wordt hoe dan ook vervolgd.
Tot slot richten Alexander De Croo en co. de blik op de te leren lessen die de Unie uit deze crisis trekken wil. Zo wordt er onder meer gekeken naar de beperkte cybercapaciteit die de lidstaten samen in de schaal kunnen werpen. De kwestie is evenwel fundamenteler. ‘Weten we voldoende zeker dat de Verenigde Staten de Europese Unie beschermt wanneer Poetin ook een van de Baltische staten in het vizier neemt? Ik had het nooit gedacht, maar nog nooit ben ik zó tevreden geweest dat we ook onder de Franse nucleaire paraplu kunnen schuilen’, vertelt een hooggeplaatste Europese diplomaat die rond veiligheidskwesties werkt aan Knack. Met andere woorden: de discussies rond strategische autonomie – en dat omspant veel domeinen – zijn terug van nooit weggeweest. ‘Dit moet onze afhankelijkheid van de buitenwereld te verminderen, om een vorm van Europese onafhankelijkheid tot stand te brengen, zei Frans minister voor Europese Zaken Clement Beaune dinsdag.
De staatshoofden en regeringsleiders hebben dus een brede waaier aan aartsmoeilijke onderwerpen waar ze zich de komende dagen over moeten buigen. Daar het om een informele top en verkennende gesprekken gaat, worden er geen al te grote beslissingen verwacht. Wel moet de vergadering politieke richtsnoeren opleveren die de leiders bij de volgende vergadering in twee weken verder kunnen uitwerken. En vermoedelijk zal voorzitter van de Europese Raad Charles Michel tegen de achtergrond – of eerder voorgrond – van de oorlog in Oekraïne nog bijkomende Europese toppen in het leven roepen. In de Europese bubbel circuleert ondertussen de ironische grap dat Jozef Stalin zowel als Vladimir Poetin de Karelsprijs voor hun bijdragen aan de Europese integratie verdienen. De angst voor Rusland die Spaak – Mr. Europe – voelde, is terug van weggeweest. Of die vrees de Europese samenwerking opnieuw zal voortstuwen, lijkt ook ditmaal onvermijdelijk. Hoe duurzaam en substantieel die veranderingen zullen zijn, valt evenwel nog af te wachten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
