Nu Oekraïne sinds de jaarwisseling geen Russisch gas meer naar het Westen doorvoert, lopen de discussies tussen de Europese lidstaten opnieuw hoog op. Zelfs het omstreden prijsplafond is terug van weggeweest.
In het Oost-Europese land Moldavië beoefent de centrale regering in de hoofdstad Chisinau een verregaande vorm van Ostpolitik. Zo biedt Chisinau de afvallige regio Transnistrië – die zich in 1990 afscheurde maar elders niet wordt erkend – levensmiddelen, generatoren en medische hulp aan. ‘Mensen zitten uren zonder elektriciteit. Ze hebben geen verwarming en toegang tot gas. Sommigen bevriezen, anderen hebben problemen met hun basisbehoeften’, zei de prowesterse Moldavische premier Dorin Recean, die zich in de aanloop naar de parlementsverkiezingen deze zomer uitdrukkelijk opwerpt als de premier van alle Moldaviërs, de ongeveer 450.000 Transnistriërs incluis.
Aanleiding van dat alles is de recente beslissing van Oekraïne om voor de eerste keer in bijna zes decennia – en drie jaar na de grootschalige Russische invasie – geen Russisch gas meer naar het Westen door te voeren. Voor Moldavië heeft dat verstrekkende gevolgen. Tot eind 2024 kwam jaarlijks zo’n twee miljard kubieke meter Russisch gas Transnistrië binnen, waar het in de energiecentrale van Cuciurgan in elektriciteit werd omgezet of naar de rest van het land werd doorgevoerd. Voor de separatistische regio was die elektriciteit- en gastransit naar de rest van Moldavië met voorsprong de belangrijkste inkomstenbron, maar sinds de jaarwisseling is die dus droogggelegd.
Met extra gas- en elektriciteitsleveringen uit Roemenië heeft Moldavië – Transnistrië niet meegeteld – zich de voorbije jaren een stuk minder afhankelijk gemaakt van het Russische gas en de Oekraïense goodwill. Volgens de regering zijn de voorraden voldoende gevuld om tot eind april rond te komen. Transnistrië bleef tot vlak voor het jaareinde geloven dat Oekraïne op zijn beslissing zou terugkomen. Quod non. Zelfs nu hopen de leiders in de regiohoofdstad Tiraspol nog op een mirakel. Uit Rusland krijgt de regio intussen geen humanitaire hulp aangeboden, en de noodsteun van de Moldavische regering wil Transnistrië voorlopig niet aanvaarden.
Vladimir Poetin
Moet ook de Europese Unie voor zulke gevolgen vrezen? Tot voor de grootschalige inval in februari 2022 bereikte Russisch pijplijngas de Unie niet alleen langs het Brotherhood-netwerk door transitland Oekraïne, maar ook via de Yamal-, Nord Stream- en TurkStream-pijplijnen. Vandaag blijft alleen die laatste over, naast de intussen toegenomen leveringen van Russisch vloeibaar gas (LNG). Tegen 2027 wil de Unie volledig van het Russische gas af, maar net zoals kandidaat-lidstaat Moldavië is niet elk Europees land even goed voorbereid op de recente Oekraïense doorvoerstop. Vooral in Hongarije, Slowakije en Oostenrijk – dat weliswaar geen lopend contract met Rusland meer heeft – komt dat hard aan.
‘Vooral Slowakije zal voortaan duurdere LNG op de duurdere spotmarkt moeten kopen.’
Volgens de Slowaakse premier Robert Fico, niet bepaald de grootste opponent van Russisch president Vladimir Poetin, zou de Oekraïense beslissing zijn land in de problemen brengen. In 2023 was de gasinvoer via Oekraïne voor Slowakije, Oostenrijk en Hongarije nog goed voor tweederde van de totale vraag. Als reactie dreigde Fico er de voorbije weken mee de Slowaakse elektriciteitsuitvoer naar Oekraïne stop te zetten, maar voorlopig voegde hij de daad nog niet bij het woord. De Hongaarse premier Viktor Orbán, die ook nauw tegen Poetin aanschurkt, verklaarde dat de Oekraïense beslissing om het gascontract met Rusland niet te verlengen de Europese economieën verder in het gedrang brengt.
De Europese Unie hoeft zich niet al te veel zorgen te maken, zegt de Europese Commissie in een recente analyse. Via het geïntegreerde Europese energienetwerk, zo luidt het, kan de Unie de ongeveer 16 miljard kubieke meter gas die in 2024 uit Rusland langs Oekraïne naar Europa kwam perfect opvangen. Via Turkije Polen, Italië, de Balkan en Duitsland – met dank aan onder meer de lucratieve LNG-terminal van Zeebrugge – is er meer dan voldoende van het gegeerde vloeibare goedje beschikbaar. De Europese lidstaten Roemenië, Hongarije, Slowakije en Polen, die rechtstreeks met het Oekraïense netwerk verbonden zijn, hoeven zich volgens Brussel dus geen zorgen te maken.
Contracten
Vanwaar dan de wrevel in Boedapest en Bratislava? Willen Hongarije en Slowakije louter en alleen de oorlogskas van Poetin blijven spijzen, zoals critici durven te beweren? Welnee, zegt Mathieu Blondeel, energie-expert verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Slowakije en Hongarije hoeven inderdaad niet voor een Moldavisch scenario te vrezen, maar toch hebben ze reden tot enige bezorgdheid. Vooral Slowakije moet voortaan duurdere LNG op de duurdere spotmarkt (waar kortetermijnaankopen worden verhandeld, nvdr) aankopen en dat zullen de Slowaakse consumenten zowel op hun gas- als op hun elektriciteitsrekening voelen. Dat is voor geen enkele politicus een fijne boodschap om te brengen.’
Maar vermoedelijk speelt er meer. Volgens Oekraïne verdiende Slowakije 600 miljoen euro per jaar aan de doorvoer van Russisch pijplijngas dat het via Oekraïne ontving. Het Hongaarse staatsenergiebedrijf MOL bezit niet toevallig grote delen van de Slowaakse energiereuzen INA en Slovnaft en is deels in handen van de Hongaarse overheid. In oktober kondigde de Hongaarse minister van Handel Peter Szijjártó, die geregeld in Moskou op de koffie gaat, nog aan dat Hongarije de Russische gasleveringen via TurkStream met twee miljard kubieke meter wil opvoeren. Momenteel loopt er tussen het Russische staatsbedrijf en Hongarije al een contract voor de levering van 4,5 miljard kubieke meter per jaar.
Vanuit die optiek tonen de andere Europese lidstaten niet bepaald veel medelijden met de problemen waarmee Slowakije en Hongarije kampen. Tsjechië, Polen en de Baltische Staten begonnen vrijwel meteen na februari 2022 op alternatieve invoerbronnen over te schakelen, ook al waren die doorgaans een stuk duurder dan het Russische pijplijngas. Ook Duitsland, dat decennialang van Russisch gas afhankelijk was, bouwde in sneltempo drijvende LNG-terminals in de Oostzee om zijn bevoorradingszekerheid te garanderen en te diversifiëren. Slowakije en Hongarije namen daarentegen nauwelijks zulke initiatieven – denk aan de mogelijkheid om via pakweg Slovenië LNG te laten invoeren.
Prijsplafond
Torenhoge Europese gasprijzen zoals in de zomer van 2022, toen we op een gegeven moment tot maar liefst 350 euro betaalden per megawattuur, worden ondanks de Oekraïense doorvoerstop niet meteen opnieuw verwacht. De Europese gasvoorraden lopen weliswaar sneller leeg dan vorig jaar, maar lijken meer dan voldoende gevuld om de winter zonder kleerscheuren door te komen. Toch zijn de Europese energieprijzen al enkele weken opnieuw gevoelig aan het stijgen. Terwijl de consument vorig jaar zo’n 30 euro per kilowattuur betaalde, zijn de prijzen intussen gestegen tot 50 euro per kilowattuur. Afwachten of die stijging zich de komende weken voortzet.
Voor Italië is het alvast reden genoeg om het Europese prijsplafond op gas – dat de lidstaten twee jaar geleden op initiatief van België overeenkwamen – een stuk scherper te stellen. De Italiaanse minister voor Energieveiligheid Gilberto Pichetto riep zijn Europese collega’s vorige vrijdag week op om het plafond van 180 euro per megawattuur ‘naar 50 of 60 euro’ te verlagen. Een Europese diplomate reageert koeltjes: ‘Vermoedelijk spreekt Pichetto vooral voor zijn eigen achterban, want concrete initiatieven lopen er momenteel niet. In de loop van 2022 bleek het al aartsmoeilijk om in Europees verband een prijsplafond van 180 euro overeen te komen, en een verdere verlaging wordt nog een veel moeilijkere opgave.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier