Nederlandse formatie in een impasse: ‘Wilders zit nog altijd in een uiterst comfortabele positie’

Na bijna twee maanden onderhandelen zet NSC-partijleider Pieter Omtzigt de coalitiegesprekken in Nederland stop. ‘Hij heeft de stekker er veel te vroeg uitgetrokken.’

Gisterenavond kondigde Pieter Omtzigt, de partijleider van het Nieuw Sociaal Contract (NSC) aan dat zijn partij zich terugtrekt uit de formatiegesprekken. Omtzigt, die met zijn nieuw opgerichte christendemocratische partij twintig zetels behaalde bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen, doet dat naar eigen zeggen omdat de partijen er op financieel vlak niet uitkomen.

Sinds 8 december zat het NSC aan tafel met de extreemrechtse Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders, de conservatief-liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) en de BoerBurgerBeweging (BBB) om een nieuw kabinet te formeren. De formatiepoging was uiterst controversieel. Waar de extreemrechtse PVV altijd uitgesloten was van regeringsdeelname – een korte periode als gedoogpartner uitgezonderd – zou de partij van Wilders nu de leiding van het kabinet kunnen nemen.

Er was al enige tijd gesteggel tijdens de formatie. Vooral bij het NSC was er groot ongenoegen over een mogelijke coalitie met de PVV van Wilders. De beslissing van de VVD om in de Tweede Kamer mee de spreidingswet goed te keuren, waardoor de Nederlandse regering gemeenten kan dwingen onderdak voor asielzoekers te voorzien, zette dan weer kwaad bloed bij de PVV. Er werd duchtig gelekt – zelden een teken van onderling vertrouwen – en partijvoorzitters lieten ook geregeld in het openbaar hun ongenoegen blijken.

‘De formatie zit in een impasse’, constateert ook politiek auteur en voormalig VVD-adviseur Joshua Livestro. ‘Ik vermoed dat er nu een informatieronde zal komen om te kijken op welke thema’s er samengewerkt kan worden, om vervolgens te kijken welke coalitie mogelijk is. Het is niet uitgesloten dat de PVV, VVD, NSC en BBB het over enkele maanden opnieuw proberen. Al moet ik zeggen dat de gang van zaken van de voorbije maanden niet doet vermoeden dat een volgende poging meer kansrijk zal zijn.’

Ziet u andere coalitiemogelijkheden?

Joshua Livestro: Een andere optie is natuurlijk die van het brede midden, waarbij de PVV wordt ingeruild voor de Partij van de Arbeid en GroenLinks. Dat ligt moeilijk, omdat VVD-leider Dilan Yesilgöz PvdA/Groenlinks expliciet heeft uitgesloten tijdens de campagne. We zitten nu dus in de bizarre situatie dat de VVD wel wil samenwerken met een fascistische partij als de PVV, maar niet met een doodgewone burgerlijke partij van centrumlinks. Zolang die draai niet gemaakt wordt, zit de formatie vast.

Begrijpt u die houding van de VVD?

Livestro: De enige denkbare redenen zijn electorale kortetermijnbelangen. De VVD heeft meermaals erg succesvolle kabinetten gevormd met de PvdA. De sfeer in die coalities was altijd goed, VVD-bewindslieden waren er altijd erg tevreden over. Dat de VVD nu doet alsof ze links uitsluit, dient alleen om bepaalde rechtse kiezers een signaal te zenden: wij vertrouwen ze ook niet. Dat is dom. Coalitieonderhandelingen horen over strategie te gaan, niet over tactiek.

Hoe ziet u de rol van VVD-leidster Dilan Yesilgöz?

Livestro: Het is onbegrijpelijk dat de VVD en het NSC met een partij als de PVV aan tafel zijn gegaan. (zucht) De pijnlijke constatering is dat Dilan Yesilgöz een amateur is. Ze heeft expliciet de deur voor Wilders opengezet in de campagne, en heeft expliciet gezegd dat ze nooit zal samenwerken met links. Het woord ‘nooit’ is natuurlijk erg onhandig in de politiek, los van het feit dat het gewoon onvolwassen is.

De conclusie lijkt wel dat de partijen meer problemen hebben met het financiële plaatje dan met het extreme programma van een partij als de PVV.

Livestro: Het financiële plaatje valt aan Nederlandse lezers nu eenmaal beter te verkopen. Het is duidelijk dat dat een drogreden is. Het was al langer geweten wat de financiële situatie is. Normaal gezien zijn die bezuinigingen juist de inzet van de onderhandelingen. Maar goed, er moest nu eenmaal een breekpunt gezocht worden, en het was ondertussen al te laat om nog te zeggen dat ze er over staatsrechtelijke dingen niet uitkwamen. Dat had hij natuurlijk een maand geleden moeten zeggen.

Hoe komt het NSC hieruit?

Livestro: Zonder het NSC kan er niet geformeerd worden. Zij zitten op het scharnierpunt in de Kamer. Het probleem is natuurlijk dat het een nieuwe partij is waarvan de fractie over allerlei fundamentele dingen uiterst verdeeld is. De uitdaging voor Omtzigt is in de eerste plaats zijn partij bij elkaar houden. Hij wil zich vermoedelijk wat tijd verschaffen om die plooien glad te strijken. Daar is op zich weinig verkeerds mee, en het hoeft niet dramatisch te zijn dat de formatie misschien nog een jaar duurt. Maar het is een beetje gek om een formatie te onderbreken omdat een partij in therapie moet omdat ze niet goed weet wat het zelf wil.

Is dit einde oefening voor de PVV?

Livestro: De PVV staat met lege handen, maar tegelijk zit Wilders nog altijd in een uiterst comfortabele positie. Omtzigt heeft natuurlijk veel te vroeg de stekker eruit getrokken. Als hij een tijd had onderhandeld, was voor iedereen duidelijk geworden dat er met de PVV niet te onderhandelen valt. Wilders wil de rechtsstaat, grondrechten en de scheiding der machten ondergraven, of er zijn speeltje van maken. Alleen is dat op deze manier niet duidelijk geworden. Ik vermoed dat de PVV over enkele maanden gewoon terug in het spel komt.