Nederlands kibbelkabinet met schaduwpremier Geert Wilders: ‘Mensen vinden het prachtig’

In Nederland kwam dit jaar een knetterrechtse partij aan de macht. Dick Schoof werd premier, PVV-leider Geert Wilders de onbetwiste spelverdeler. Een ongezien experiment.

‘Of dit kabinet 2025 overleeft? Ik doe nooit zulke voorspellingen, maar de hoofdrolspelers van de coalitiepartijen geloven zélf niet dat het zal lukken’, vertelt Lamyae Aharouay. Ze is politiek verslaggever voor NRC Handelsblad en praat geregeld met de politieke kopstukken in Den Haag. ‘Dat zeggen ze achter de schermen zelfs tegen journalisten, omdat er volgend jaar ook nog moeilijke gesprekken over bezuinigingen aankomen. Nooit meegemaakt.’

Wanneer we eind november beginnen rond te bellen voor dit verhaal over het kabinet-Schoof zijn er wel meer mensen die zich afvragen of die regering überhaupt het einde van het jaar haalt. Half november, in de nasleep van de rellen in Amsterdam waarbij Israëlische voetbalfans werden aangevallen, stapte staatssecretaris Nora Achahbar op.

Van dezelfde partij, het Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt, was eerder al een andere staatssecretaris uit de regering vertrokken. Na Achahbar verlieten ook nog twee parlementsleden de Tweede Kamer.

Sinds het aantreden van dit kabinet lijkt Dick Schoof zich van crisis naar crisette naar weer een andere crisis te bewegen. ‘In het debat over de regeringsverklaring in juli merkte een parlementslid op dat de regering net een kleuterklas is’, vertelt Sheila Sitalsing erover. Ze is columniste voor de Volkskrant.

‘”Nee, dit is geen kleuterklas”, reageerde Schoof toen. Een grote fout natuurlijk. Dat is een beetje zoals Richard Nixon zei: “No, I am not a crook.” Sindsdien weet iedereen: we zitten dus naar een kleuterklas te kijken. Maar wel een gevaarlijke kleuterklas.’

De succesformule van Geert Wilders: ‘Eigen Volk Eerst’

Grenzen van de rechtsstaat

Is het kabinet-Schoof echt gevaarlijk? Dat is voorlopig moeilijk te zeggen. De samenstelling – met de radicaal-rechtse PVV van Geert Wilders als grootste partij – doet denken aan de Italiaanse regering van premier Giorgia Meloni en haar Fratelli d’Italia, en in Europa zit de PVV sinds deze zomer in de fractie van de Hongaar Viktor Orbán. Maar de regering is nog maar enkele maanden bezig en heeft nog niet veel nieuwe wetgeving afgeleverd. Critici zien daar het bewijs in dat de ploeg niets voor elkaar zal krijgen. Ze heeft bovendien geen meerderheid in de Eerste Kamer, terwijl alle wet­geving ook daarlangs passeert. Het NSC heeft er voorlopig geen enkele zetel, en verkiezingen zijn niet voor meteen.

Er is wel één man die al wist dat een ­regering met de PVV geen enkel gevaar ­inhield nog voor ze was gevormd, en dat is de premier die ze nu leidt. Tot daarvoor was Dick Schoof jarenlang de topambtenaar van het ministerie van Justitie en Veiligheid. In die hoedanigheid gaf hij een interview in De Groene Amsterdammer waarin hij zich weinig zorgen maakte: de ‘morele pijngrens’, waarbij de democratie zodanig onder druk komt te staan dat ambtenaren er beter aan doen om op te stappen, is nog lang niet in zicht in Nederland. 

‘Ik was het er al mee oneens toen hij dat zei en nu nog altijd’, zegt Tamar de Waal, rechtsfilosoof aan de Universiteit van ­Amsterdam en columniste voor De Groene Amsterdammer. ‘Een behoorlijk aantal voornemens van dit kabinet zijn al bestempeld als antirechts­statelijk, maar we moeten ook kijken naar de zachtere normen van de rechtsstaat die lijken te verdwijnen. Ik denk dan aan ­adviezen van overheidsinspecties die niet meer ernstig genomen worden, en de felle taal van politici die onderhevig is aan normvervaging. Dat soort evoluties zijn niet direct schendingen van de grondwet, maar ze zijn evengoed zorgwekkend.’

Geert Wilders krijgt het kabinet waar hij van droomde (maar wordt zelf geen premier)

Noodwet

Een hardere schending van de democratische rechtsstaat had de noodwet voor het asielbeleid kunnen worden. De regering had zich voorgenomen om een nood­toestand over de komst van asielzoekers uit te roepen, zodat het parlement tijdelijk buitenspel kon worden gezet. Alleen: het idee dat er momenteel sprake kan zijn van een échte noodtoestand werd door veel experts in twijfel getrokken.

Uiteindelijk zorgde dat ook voor de eerste grote crisis binnen het kabinet. Bevoegd minister ­Marjolein Faber, een van de meest controversiële keuzes van Geert Wilders in het kabinet, werd tijdelijk opzijgeschoven en Schoof zocht met de partijleiders in de ­regering naar een akkoord. Dat werd ook gevonden: deze regering wil nog altijd het strengste asielbeleid ooit gaan voeren, maar de noodwet was van tafel.

‘Wilders dreigde er eerst mee om het kabinet te laten vallen als de noodwet er niet kwam’, zegt Aharouay. ‘Hij heeft hoog spel gespeeld en uiteindelijk toch in­gestemd met een akkoord. Hij is dus wel ­degelijk bereid om compromissen te sluiten, zelfs al is dit een zeer belangrijk onderwerp voor hem. Hij is er niet op uit om de regering zomaar te laten vallen.’

‘Niet zo laten opnaaien’

Wilders is onvermijdelijk de schaduw­premier van Nederland. Het is nooit duidelijk geworden of hij ook waarlijk de echte premier wilde worden, aangezien vooral Pieter Omtzigt tijdens de onderhandelingen duidelijk maakte dat hij Wilders niet zag zitten als premier. De PVV-leider bevindt zich daardoor in een erg comfortabele positie. Nog steeds valt hij zijn eigen coalitiepartijen en soms zelfs ministers hard aan, vaak op X, terwijl hij tegelijkertijd mee beslist over het beleid.

‘Dat is echt een strategisch voordeel voor Wilders’, zegt Sarah de Lange, politologe aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in partijen als die van Wilders. ‘De andere partijen hebben hem niet gedwongen om te tonen dat hij in de regering ook een staatsman kan zijn, en hij kan zijn fractie in het parlement strak blijven leiden. Die fractie bestaat uit veel mensen zonder ervaring, dus het was heel lastig geweest als hij daarvan de leiding uit handen had moeten geven.’

Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging voelt zich als een vis in het water, en Dilan Yeşilgöz van de VVD zit ook helemaal in haar rol. Binnen de liberale partij, die voor de komst van Yeşilgöz lange tijd samenwerking met de PVV uitsloot, bestaat nog altijd een vleugel die het kabinet bekritiseert, maar dat gaat om een minderheid.

Het maakt dat het Nieuw Sociaal Contract de minst stabiele factor is in deze hele coalitie, getuige daarvan ook de partijleden die uit de regering en het parlement zijn opgestapt. De partij werd nog maar in 2023 opgericht door Omtzigt, die daarvoor bij het CDA zat, en is nog aan het uitzoeken wat voor ­partij ze wil zijn. De bescherming van de rechtsstaat is van meet af aan een prioriteit geweest van het NSC, terwijl leden er uiteindelijk ook wel mee instemden om met de PVV te gaan besturen.

Omtzigt, die in het najaar met een burn-out thuis zat, koos er zelf voor om met de PVV te gaan onderhandelen, maar dit ­experiment vraagt heel erg veel van zo’n ­jonge, zoekende partij. ‘Als Wilders een tweet stuurt, schieten ze bij het NSC al in paniek’, zegt Carla Joosten daarover. Ze is politiek redacteur bij EW, voorheen Elsevier, en begrijpt niet waarom al die NSC’ers zijn opgestapt. ‘Als Omtzigt niet verstandiger wordt, zie ik het donker in. De partij moet zich niet laten opnaaien, ze moet zelf wat harder worden. In plaats van verontwaardigd op te stappen moeten NSC’ers in de arena hun zaak verdedigen.’

IJdelheid

Het kabinet-Schoof biedt kansen aan de oppositie, zou je denken. Voorlopig laten peilingen zien dat de linkse oppositie­partijen niet weten te scoren. Het CDA zag veel kiezers naar de partij van Omtzigt ­vertrekken, maar ziet die ondertussen ook wel weer terugkomen.

Verder valt vooral op dat Wilders’ PVV met ruime voorsprong op kop ligt. ‘Mensen vinden het prachtig’, zo vat Sheila Sitalsing het samen. ‘De uiteindelijke verkiezingsuitslag is altijd anders dan de peilingen voorspellen, maar het lijkt er vandaag toch op dat Wilders onverminderd populair blijft. Zelfs al gebeurt er elke week wel iets waarvan ik denk: wow, dit had ik echt niet zien aankomen.’

Blijft de vraag: waarom wil Dick Schoof, die jarenlang lid was van de PVDA, leiding geven aan dit kabinet? De man is 67 jaar en had als topambtenaar met een indrukwekkend palmares met pensioen kunnen gaan. Hij was ook niet eens de eerste die werd ­gevraagd door Wilders: minstens drie ­andere mannen werden gepolst, maar ­bedankten voor de eer of moesten om ­andere redenen afhaken.

Schoof heeft soms zichtbaar moeite met de rol die hem is ­toebedeeld, en de kans is klein dat deze ­opdracht succesvol eindigt. Het zou al bijzonder zijn als dit kabinet de eindstreep haalt. Is het ijdelheid van Schoof, of toch een gevoel van verantwoordelijkheid dat hem ertoe brengt om het land in moeilijke tijden te leiden? Of – het valt uiteraard niet uit te sluiten – misschien is Schoof wel gewoon erg enthousiast over het regeerakkoord dat hij sinds juli helpt uit­voeren. 

 https://www.knack.be/nieuws/wereld/europa/wie-is-dick-schoof-de-man-die-het-nederlandse-kibbelkabinet-moet-leiden/