Na val van Franse regering: Marine Le Pen richt haar pijlen nu op Emmanuel Macron

De extreemrechtse Marine Le Pen heeft de regering van premier Michel Barnier ten val gebracht, en de schulden stijgen onbeheersbaar. Frankrijk zinkt weg in een diepe politieke crisis. Houdt president Emmanuel Macron stand?

Marine Le Pen en Michel Barnier zijn het over één ding eens. ‘We zijn op het moment van de waarheid aangekomen’, zeggen beide op woensdagavond in hun toespraken voor de Franse Nationale Vergadering.

Le Pen, fractieleider van het extreemrechtse Rassemblement National (RN), geniet zichtbaar van het moment, enkele uren voordat ze haar volledige macht zal gebruiken. De premier wijst in zijn toespraak de parlementsleden op hun verantwoordelijkheid. Hij benadrukt dat de begrotingsproblemen niet zullen verdwijnen alleen maar omdat hij verdwijnt. Af en toe stokt Barniers stem.

Het haalt niets uit. Op woensdagavond om 20.30 uur zet Le Pen, in samenwerking met de door haar anders zo gehate linkse partijen, een politieke valstrik uit. De RN zorgt ervoor dat de lang aangekondigde wantrouwensstemming van de samenwerkende linkse partijen een duidelijke meerderheid behaalt. Dat betekent dat zowel de rechter- als de linkervleugel niet alleen de Franse sociale begroting voor 2025 heeft verworpen, maar ook de rest van de begroting die Barnier kort voor Kerstmis wilde presenteren. Tegelijkertijd hebben ze de premier en zijn regering ten val gebracht.

Frankrijk bevindt zich in een politieke en financiële crisis: het heeft geen regering meer en stevent zonder begroting maar met een oplopende staatsschuld af op het jaar 2025. Onbestuurbaarheid heeft de hele Franse politiek als een verlammend gif in zijn greep.

En dat gif dreigt nu ook het staatshoofd te besmetten.

Regeringscrisis in Parijs: storten de financiële markten Frankrijk de dieperik in?

Kathedraalbouwer Macron wordt doelwit

President Emmanuel Macron had de ervaren Barnier begin september aangesteld om de staatsfinanciën onder controle te krijgen en politieke chaos te vermijden. Maar de 73-jarige conservatieve politicus, die ooit vakkundig de Brexit-onderhandelingen voor de Europese Unie leidde, faalt in eigen land. Hij gaat de geschiedenis in als de premier met de kortste ambtstermijn sinds 1958, toen de huidige Franse grondwet werd aangenomen.

Macron had de aankondigde chaos de afgelopen weken zo goed mogelijk genegeerd. Hij hield zich weg van de dagelijkse politiek. Komend weekend wil de president met veel vertoon de heropening van de gerestaureerde Notre-Dame in Parijs vieren – en daarbij ook zichzelf, als de opperste kathedraalbouwer.

Maar na de val van Barnier komt Macron in het middelpunt van de kritiek te staan. Hij is het doelwit van de oppositie geworden. Terwijl de radicaal-linkse leider Jean-Luc Mélenchon al langer het aftreden van de president eist, brengt nu ook Marine Le Pen Macrons voortijdige vertrek ter sprake. Ze heeft te veel respect voor het ambt om actief de afzetting van het staatshoofd te bepleiten, zei ze woensdag in het parlement. Met een glimlach voegde ze daaraan toe: ‘Het is aan hem om te zeggen of hij in staat is om aan te blijven of niet, en of hij de afwijzing van het volk wil negeren.’

Emmanuel Macron heeft gegokt, verloren en werd gered door een ander

‘Politieke fictie’

Macron wijst vragen over zijn aftreden verontwaardigd af. ‘Dat is politieke fictie. Ik ben twee keer door het Franse volk verkozen’, verklaart hij koppig. Macron blijft zeggen dat hij er goed aan heeft gedaan afgelopen zomer de Franse Nationale Vergadering te ontbinden. De daaropvolgende verkiezingen hebben geleid tot een opsplitsing van het parlement in drie ongeveer even sterke blokken, en tot de huidige crisis. Het Rassemblement National is sindsdien de grootste partij van het land. Dat maakte het anti-Barnier-bondgenootschap van linkse en rechtse partijen mogelijk.

Omdat Barnier in de Nationale Vergadering geen meerderheid had, had hij eerder deze week een beroep gedaan op een grondwetsartikel, waarmee hij de begroting zonder stemming kon in werking stellen – maar alleen op voorwaarde dat die niet door een vertrouwensstemming werd verworpen.

Barniers mislukte begrotingsplan voorzag in gelijkmatig verdeelde bezuinigingen (onder meer op pensioenen en gemeentebudgetten), en belastingverhogingen (vooral voor bedrijven en topinkomens). Gematigd besparen zou het Franse begrotingstekort van momenteel meer dan zes procent van het bbp in 2025 naar ongeveer vijf procent moeten brengen. De EU-begrotingsregels schrijven een tekort van drie procent voor.

Om het plan door te voeren, was Barnier afhankelijk van de welwillendheid van Le Pen. Die maakte in de afgelopen dagen gebruik van haar machtspositie: ze presenteerde zichzelf als verdediger van de middenklasse en eiste onder meer het afzien van een hogere opleg voor medicijnen en minder gezondheidszorg voor migranten. ‘De begroting is diep onrechtvaardig. Ze zorgt ervoor dat de Fransen de gevolgen moeten dragen van Emmanuel Macrons mislukking’, riep Le Pen uit en stelde Barnier ultimatums. Maar op elke toegeving van zijn kant reageerde Le Pen met een nieuwe eis.

‘Ik wil niet op chantage ingaan’, verklaarde Barnier dinsdagavond in een televisie-interview. ‘Ik ben zo lang mogelijk in dialoog gegaan.’ Om zich enigszins te redden, vroeg de premier tegelijkertijd om de genade van de RN-parlementsleden.

Wil Le Pen een veroordeling ontlopen?

Feitelijk was het toen al ‘te laat’, zoals Le Pen zei. En het was al duidelijk dat ze helemaal geen interesse had in een oplossing. Politieke chaos zorgt alleen maar voor meer druk op haar werkelijke tegenstander – Emmanuel Macron.

Onder Parijse analisten circuleert een gewaagde hypothese: Le Pen zou Macron mogelijk al deze winter tot aftreden proberen te dwingen om na vervroegde verkiezingen vóór 31 maart tot president gekozen te worden. Op 31 maart eindigt het Parijse proces over de vermeende verduistering van EU-gelden door RN-functionarissen. Als ze wordt veroordeeld, hangt Le Pen een ambtsverbod boven het hoofd. Maar als ze tegen die datum president is, zou ze zich kunnen beroepen op de immuniteit van het staatshoofd. Dat scenario lijkt even gedurfd als onwaarschijnlijk. Maar dat naast Mélenchon ook de rechtse partijen Macron vóór 2027 uit het Élysée willen verdrijven, is sinds woensdag heel duidelijk.

Nieuwe premier

Macron was sinds zijn aantreden in 2017 nooit zo onpopulair als nu. Slechts 21 procent van de burgers heeft vertrouwen in hem, zo blijkt uit een enquête van het instituut Elabe. De kiezers stellen Macron verantwoordelijk voor de crisis, ook voor de financieel-economische, vooral omdat het tekort pas onder zijn leiding zo hoog is opgelopen.

In deze tijd van uiterste instabiliteit moet Macron zich bewijzen als een baken van evenwicht. Om de plannen van Mélenchon en Le Pen te kunnen dwarsbomen, moet de president zo snel mogelijk een nieuwe premier benoemen. Een premier die beter kan omgaan met het verdeelde parlement dan Barnier.

Er wordt gespeculeerd dat Macron zijn trouwe minister van Defensie Sébastien Lecornu zal benoemen. Of François Bayrou, een oude conservatief-liberale vertrouweling. Beide hebben het voordeel dat ze ‘RN-compatibel’ zijn. Met andere woorden: de machtigste vrouw van Frankrijk, Marine Le Pen, zou minstens bereid zijn om met hen te praten. Ondertussen bieden de sociaaldemocraten, die het aftreden van Macron niet eisen, de middenvleugel een soort niet-aanvalsakkoord aan. Deze minioplossing, die geen coalitie zou zijn, moet de volgende regering minstens een paar maanden kunnen overeind houden.

De tijd dringt. ‘Als de motie van wantrouwen het haalt, wordt alles nog moeilijker, alles nog ernstiger’, had Barnier kort voor zijn afzetting gewaarschuwd. Als Frankrijk eind december geen begroting voor 2025 heeft, komt het niet tot een openbare uitgavenstop zoals bij de shutdowns in de VS. In dat geval wordt de begroting van het voorgaande jaar onveranderd opnieuw ingevoerd. Maar de Franse schulden blijven wel onbeheersbaar stijgen. En de rente die het land op die schulden moet betalen, stijgt. Alleen al het vooruitzicht op Barniers mislukking zorgde ervoor dat Franse staatsobligaties tijdelijk duurder waren dan die van Griekenland.

De chaotische situatie kan waarschijnlijk alleen worden opgelost door nieuwe verkiezingen, als die al mogelijk zijn. Macron weigert af te treden, maar zou de Nationale Vergadering opnieuw kunnen ontbinden. Dat kan hij volgens de grondwet pas in juli doen.

Zo veel tijd heeft Le Pen niet. ‘De dag van bevrijding komt snel’, sloot ze haar toespraak in de Nationale Vergadering veelbetekenend af. ‘Misschien heel snel.’