Na nieuwe bewijzen van Griekse pushbacks: ‘Europa kijkt doelbewust weg’

Niemand twijfelt er nog aan dat Griekenland migranten illegaal terug de zee op duwt. Maar bij de Europese Commissie en de lidstaten blijft het oorverdovend stil.

Maandag gaf de Europese privacywaakhond een recordboete van 1,2 miljard euro aan META, het moederbedrijf van Facebook. Tegen de Europese privacyregels in heeft de technologiegigant sinds de zomer van 2020 persoonlijke gegevens naar de Verenigde Staten gestuurd, luidt het oordeel. META betwist de aantijgingen en gaat in beroep.

Persoonlijke gegevens over de oceaan sturen vindt Brussel problematisch. De EU blijkt veel milder als het over de personen zelf gaat. Sinds jaren duikt er steeds overtuigender bewijs op dat onder meer Griekenland migranten terugduwt – de zogenaamde pushbacks. Omdat men daarbij niet nagaat of de migranten internationale bescherming nodig hebben, is dat in strijd met het internationale recht.

Dat principe erkent ook eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken Ylva Johansson. Toen Knack haar in de zomer van 2020 over de Griekse praktijken aansprak, was de Zweedse formeel: ‘Het recht op asiel staat niet ter discussie. Pushbacks verhinderen dat, en zijn daarom in strijd met de Europese en internationale verdragen. We moeten migranten de kans geven om asiel aan te vragen.’

Bemoeienissen

Afgelopen week presenteerde de Amerikaanse krant The New York Times nieuw bezwarend beeldmateriaal. Daarop is te zien hoe gemaskerde personen op het Griekse eiland Lesbos migranten met een bestelwagen richting de Middellandse Zee brengen, ze naar een schip van de Griekse kustwacht transporteren, en uiteindelijk op een gammel bootje duwen. Het gebruikte materieel in het filmpje wordt grotendeels gefinancierd door de Europese Unie.

In een reactie op de bewuste beelden vraagt Johansson de Griekse autoriteiten formeel om een volledig onafhankelijk onderzoek. De Griekse regering van premier Kyriakos Mitsotakis, die afgelopen zondag onder meer vanwege haar migratiebeleid de verkiezingen won, ontkent alle aantijgingen en benadrukt zoals steeds dat Brussel noch journalisten zich met de kwestie mogen bemoeien.

‘Griekenland beschermt de buitengrenzen van de Europese Unie, volledig in lijn met het internationaal recht en met respect voor het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie’, zei Grieks migratieminister Notis Mitarakis vorig jaar nog. De VN-Vluchtelingenorganisatie waarschuwt daarentegen dat pushbacks in de Europese Unie zó vaak voorkomen dat ze ‘normaal dreigen te worden’.

Ergernis

Het verzoek van de Commissie aan Athene is het zoveelste zwaktebod als het op pushbacks aankomt. Wanneer lidstaten het Europese recht niet respecteren, kan de Commissie als hoeder van de verdragen namelijk een inbreukprocedure opstarten. Aan het einde van de rit kan dat leiden tot een veroordeling door het Europees Hof van Justitie, met boetes of dwangsommen tot gevolg.

Achter de schermen geeft iedereen toe dat Griekenland pushbacks uitvoert, maar de Commissie gaat niet tot actie over. Dat heeft zo zijn redenen. De Commissie presenteerde drie jaar geleden een alomvattend voorstel waarmee ze het Europese migratie- en asielbeleid grondig wil hervormen. Maar door grote onenigheid tussen de lidstaten zijn enkel minder belangrijke elementen goedgekeurd.

Omdat er binnen een jaar nieuwe Europese Parlementsverkiezingen plaatsvinden en de termijn van de Europese Commissie afloopt, is de laatste kans op een politiek akkoord stilaan aangebroken. Met een inbreukprocedure vreest de Commissie dat ze een mogelijk akkoord de genadeslag toedient. Bovendien wil ze niet het bedje spreiden voor nog radicalere migratievoorstellen die momenteel aan kracht winnen.

De Commissie zit dus gewrongen tussen haar juridische rol als hoeder van de Europese verdragen enerzijds en haar politieke rol om Europese wetten te introduceren. Als het op pushbacks aankomt, kiest ze duidelijk voor het politieke – tot ergernis van velen hanteerde ze die tactiek ook lang ten opzichte van Hongarije en Polen en hun gebrek aan respect voor de rechtsstaat.

Cynisch

Maar de Commissie is niet de enige die kan ingrijpen. Ook de lidstaten kunnen tegen elkaar een klacht indienen bij de Commissie en uiteindelijk naar het Europees Hof van Justitie stappen. Maar onder de lidstaten bestaat de informele gewoonte om zich niet al te veel met elkaars interne keuken te bemoeien – tot op heden namen ze het nog maar zes keer tegen elkaar op.

Bovendien vinden de lidstaten het eigenlijk best wat Mitsotakis doet: in tijden van opvangcrisis betekent elke pushback een migrant minder die doorreist. Het verklaart waarom geen enkele Europese regering zich tot op heden openlijk kritisch heeft uitgelaten over de praktijken van de Griekse regering. ‘De grenzen worden verlegd’, meent een Europese diplomaat.

Volgens ECRE, een koepelorganisatie van Europese ngo’s die zich met asiel en migratie bezighouden, verzaakt de Europese Unie aan haar verantwoordelijkheden. ‘De instellingen zijn zich volledig bewust van wat er aan de Griekse grens gebeurt. Er zijn verschillende stappen die de Commissie en de lidstaten kunnen zetten, maar uit cynische politieke overwegingen staan ze toe dat mensen in levensgevaarlijke situaties worden gebracht’, aldus ECRE-woordvoerder Catherine Woollard.