Na het telefoontje van Trump aan Poetin: laten de Verenigde Staten Oekraïne (en Europa) echt in de steek?

Een telefonisch gesprek van Amerikaans president Donald Trump met zijn Russische ambtsgenoot Vladimir Poetin over vrede in Oekraïne veroorzaakt niet alleen angst in Kiev: ‘Oekraïne is de pineut. En Europa trouwens ook’, waarschuwt een Oekraïense functionaris.

Al sinds Donald Trump tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde de oorlog in Oekraïne snel te beëindigen, vrezen president Volodymyr Zelensky en zijn Europese bondgenoten dat de Verenigde Staten hen in de steek zullen laten. Hun angst nam alleen maar toe op 12 februari. Toen belde Trump, zonder dat hij vooraf details van het gesprek had afgestemd met Oekraïne, met de Russische leider Vladimir Poetin en kondigde hij aan dat onderhandelingen om de oorlog te beëindigen ‘onmiddellijk’ van start zouden gaan. Later zei Trump dat hij Poetin mogelijk persoonlijk zou ontmoeten in Saudi-Arabië.

Eenzijdige actie

Het was precies het soort eenzijdige Amerikaanse actie waar Zelensky enkele uren eerder voor had gewaarschuwd in een interview met The Economist. ‘Als Rusland alleen wordt gelaten met Amerika, Poetin met Trump, of hun teams met elkaar, zullen zij manipulerende informatie ontvangen’, waarschuwde de Oekraïense president. Europese leiders zeiden dat zij niet buitengesloten mochten worden en drongen erop aan dat het Westen ernaar moest streven Oekraïne ‘in een sterke positie te brengen’.

Westerse bondgenoten beschuldigden Trump en zijn entourage ervan concessies te doen aan Poetin zonder er iets voor terug te krijgen. De Russische aandelenmarkt steeg. Op de wereldwijde markten daalde de olieprijs met 3 procent, deels als gevolg van de verwachting dat onderhandelingen uiteindelijk zouden kunnen leiden tot de rehabilitatie van het Kremlin en de opheffing van westerse sancties tegen de Russische energie-industrie en bredere economie.

Trump heeft Zelensky de afgelopen maanden tweemaal ontmoet – in september in New York en in december in Parijs – en de twee spraken elkaar ook na Trumps telefoongesprek met Poetin. Maar Oekraïense functionarissen zeggen dat ze niet geraadpleegd werden over de timing of inhoud van het gesprek. Dat was een breuk met het beleid van de regering-Biden, die verklaarde ‘niets te bespreken over Oekraïne zonder Oekraïne’ (hoewel er achter de schermen wel contacten waren tussen het Witte Huis en het Kremlin).

Waarom Poetin niet met Zelensky wil onderhandelen over Oekraïne

Toch probeerde Zelensky positief te klinken nadat het nieuws over het gesprek tussen Trump en Poetin bekend was geraakt. Op het socialemediaplatform X postte hij: ‘Niemand wil vrede meer dan Oekraïne. Samen met de VS bepalen we onze volgende stappen om de Russische agressie te stoppen en een duurzame, betrouwbare vrede te verzekeren. Zoals president Trump zei: laten we het doen.’

Geen plan, wel chaos

Trump had ooit opgeschept dat hij binnen 24 uur een deal tussen Oekraïne en Rusland kon sluiten. Dat is niet gebeurd. Maar desondanks handelt hij snel, al lijkt hij geen echt plan te hebben en heerst er chaos binnen zijn team.

De voormalige driesterrengeneraal Keith Kellogg was aangewezen als Amerika’s speciale gezant voor Oekraïne en Rusland. Maar het was Steve Witkoff, Trumps golfmaatje en nu zijn gezant voor het Midden-Oosten, die op 11 februari naar Moskou vloog om de gevangen Amerikaanse leraar Marc Fogel terug te halen – een gebaar van Poetin als voorbereiding op het telefoongesprek met Trump. Generaal Kellogg maakt ook geen deel uit van het onderhandelingsteam dat Trump aankondigde. Dat bestaat uit buitenlandminister Marco Rubio, nationaleveiligheidsadviseur Mike Waltz, CIA-directeur John Ratcliffe en Witkoff.

Zelensky heeft geprobeerd zichzelf te positioneren als een bereidwillige partner voor vrede en Poetin neer te zetten als een agressor die vastbesloten is om zijn bloedige opmars in Oekraïne voort te zetten. Een tijdlang leek Trump dit standpunt te delen. Hij dreigde zelfs met invoerheffingen en extra sancties tegen Rusland als het weigerde te onderhandelen. Sommigen binnen zijn regering fluisterden dat hij begreep dat een deal veel grotere druk op Poetin zou vereisen. Hoge ambtenaren werden naar Europa gestuurd om te overleggen met Zelensky en Europese bondgenoten tijdens de Munich Security Conference, die op 14 februari begint, en op andere plaatsen.

Maar de president veranderde plotseling van koers. Op 12 februari had hij het op zijn socialemediaplatform Truth Social over zijn ‘lange en zeer productieve telefoongesprek’ met de Russische leider. Trump prees hun alliantie in de Tweede Wereldoorlog, jubelde over het ‘grote voordeel’ van samenwerken met Poetin en had het over ‘elkaars landen bezoeken’.

Geen tastbare concessies

Onderhandelingen vereisen direct contact. Maar Trump begint de relaties met Rusland te normaliseren zonder tastbare concessies te verkrijgen. Poetins woordvoerder zei zelfs dat de gesprekken verder moesten gaan dan het beëindigen van de gevechten: ze moesten de ‘diepere oorzaken van het conflict’ aanpakken. In Kremlintaal betekent dat: Oekraïne moet worden opgenomen in een Russische invloedssfeer.

Zo lijkt het vooral Amerika te zijn dat de eerste concessies doet. Pete Hegseth, de pas benoemde Amerikaanse minister van Defensie, zei dat het ‘onrealistisch’ was te verwachten dat Oekraïne zijn internationale grenzen zou kunnen herstellen, gezien zijn territoriale verliezen na de Russische interventie in 2014 en de grootschalige invasie in 2022.

Ondanks het dalende vertrouwen in Zelensky: meerderheid Oekraïners blijft bereid om oorlog vol te houden

Hij gaf toe dat ‘een duurzame vrede voor Oekraïne robuuste veiligheidsgaranties moet omvatten om ervoor te zorgen dat de oorlog niet opnieuw begint’. Maar hij leek zulke garanties ook meteen te ondermijnen. Hij suggereerde dat Amerika weinig zou doen om garanties te bieden. Oekraïne zou niet worden toegelaten tot de NAVO. Amerika zou geen troepen naar Oekraïne sturen om een vredesakkoord te waarborgen. Evenmin zou het de NAVO toestaan Europese troepen te beschermen die daar mogelijk worden ingezet. De veiligheid van Oekraïne zou de taak zijn van Europese en niet-Europese troepen in een ‘niet-NAVO-missie’.

Mineralendeal

Het is onduidelijk welke steun de Amerikanen in de toekomst aan Oekraïne zullen bieden. Trump lijkt een mogelijke overeenkomst over Amerika’s toegang tot Oekraïense zeldzame mineralen te zien als compensatie voor de tientallen miljarden aan eerdere Amerikaanse hulp die ‘weinig resultaat heeft opgeleverd’. Zelensky heeft gesuggereerd dat hij bereid zou zijn toegang tot die mineralen te verlenen in ruil voor aanhoudende steun, maar Trump heeft dat nog niet geaccepteerd.

Michael McFaul, voormalig Amerikaans ambassadeur in Rusland, postte op X: ‘Diplomatie 101: geef nooit iets zonder er iets voor terug te krijgen. Onderhandel niet in het openbaar. Onderhandel niet over Oekraïnes toekomst zonder eerst je standpunt met de Oekraïners af te stemmen.’

Trump heeft zich nooit veel aangetrokken van Amerikaanse diplomatieke conventies. Ondanks zijn onorthodoxe methoden hopen sommigen dat zijn adviseurs hem naar een meer traditionele koers kunnen sturen. Kurt Volker, Trumps voormalige gezant voor Oekraïne, denkt dat de president probeert ‘zowel Poetin te verleiden met warme woorden als te laten zien dat hij druk op hem kan uitoefenen’.

In latere opmerkingen leek Trump zijn standpunt iets aan te passen. ‘Ik steun Oekraïne’, hield hij vol. Hij voorspelde dat Oekraïne mogelijk wat grondgebied zou terugkrijgen en zei dat Amerika Oekraïne zou blijven steunen zolang de hulp ‘veiliggesteld’ was – wellicht een verwijzing naar een deal over zeldzame bodemmetalen. ‘Mochten we dat niet doen, dan zou Poetin zeggen dat hij gewonnen heeft’, voegde Trump eraan toe.

Toch is de stemming onder Oekraïense functionarissen flink versomberd. ‘Ik denk dat alles zonder Oekraïne zal worden beslist’, zegt een functionaris. ‘Oekraïne is de pineut. En Europa trouwens ook.’