Na de zege van Geert Wilders: ‘Extreemrechtse politici winnen als ze kalm blijven’

Welke lessen kunnen we trekken uit de overwinning van Geert Wilders en zijn PVV bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in Nederland? Een analyse van Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

1. Extreemrechtse politici winnen als ze kalm blijven

In zijn overwinningsspeech klonk PVV-leider Geert Wilders gisteravond als de eerste de beste traditionele politicus. Rustig, gematigd, rationeel, compromisbereid. Dat spoort met zijn boodschappen van zijn laatste, cruciale weken voor de stembusgang. Wilders – een radicale vijand van de islam, die moskeeën en de koran wil verbieden – deed zijn best om vooral níét radicaal te klinken. En dat lukte. Voor iemand die berucht werd met zijn pleidooi voor ‘minder Marokkanen’ in Nederland wil hij zich nu naar eigen zeggen ‘redelijk’ opstellen: ‘We gaan niet praten over moskeeën, korans en islamitische scholen.’ Het is ook in Italië, Frankrijk en bij ons een succesformule: als de voorman kalm blijft, kan een extreemrechtse partij vandaag met de vingers in de neus scoren, ondanks een historisch parcours van expliciet racisme. Meer dan een parfum van gematigdheid hebben extreemrechtse politici vandaag niet nodig. Het partijprogramma kan ondertussen gerust hetzelfde blijven.

2. De coalitievorming kan lang duren, maar het signaal is kristalhelder

In Nederland gaat men uit van een lange regeringsvorming, of ‘Belgische toestanden’ zoals dat daar heet. ‘Het record van regeringsonderhandelingen staat op 541 dagen, in België’, zei NOS-correspondent Ardy Stemerding op de VRT. ‘Wij doen het niet veel slechter met bijna 300, maar ik denk dat deze uitkomst het recept kan zijn om dat record te breken.’ Ook voormalig CDA-politicus Pieter Omtzigt, die vanuit het niets 20 zetels behaalt met zijn partij Nieuw Sociaal Contract, ging gisteren uit van een moeizaam proces: ‘Het zal niet eenvoudig zijn.’ Maar er zijn ook duidelijke signalen dat het misschien toch wat sneller kan gaan dan nu wordt gezegd. Voor de verkiezingen verwierp Omtzigt nog zonder al te veel plichtplegingen een samenwerking met Geert Wilders. Hij wilde de rechtstaat en de grondwet respecteren, en met Wilders zou dat niet lukken. Maar de PVV-leider heeft meteen al aangegeven dat hij wel degelijk wil regeren volgens de wetten en de grondwet van het land. Het was Omtzigt niet ontgaan: ‘Dat vond ik een hele mooie zin van hem’, zei hij. Als Wilders ook de liberalen van de VVD over de streep kan trekken, heeft hij zijn meerderheid al beet.

3. Als centrumrechts op twee benen hinkt, verliest het van extreemrechts

Het lijdt geen twijfel dat zijn ideeën over migratie het belangrijkste programmapunt van Geert Wilders zijn. PVV-kiezers gaven ook deze keer massaal aan dat zijn kritiek op het migratiebeleid dé reden is waarom ze op Wilders hebben gestemd. Hij neemt al jaren dezelfde posities in: hij wil een einde aan de asielinstroom, en hij wil een verbod op de islam en de koran, een boek dat hij ooit ‘het islamitische Mein Kampf’ heeft genoemd. Dat hij ooit een ‘kopvoddentaks’ voorstelde, waarbij moslims 1000 euro zouden moeten betalen voor de vergunning om een hoofddoek te dragen, is moeilijk in overeenstemming te brengen met zijn gematigde discours van de laatste uren.

Maar zo’n bocht na een glorieuze overwinning is nog altijd veel makkelijker te verteren dan het wankele parcours van de VVD voor de verkiezingen. VVD-leider Mark Rutte liet de laatste regering vallen omdat hij in zijn coalitie niet ver genoeg kon gaan in het beteugelen van de migratiestroom. Tegelijk had hij de deur voor Wilders al jaren geleden resoluut gesloten – met zo’n partij valt niet te regeren, vond Rutte. Maar na zijn vertrek werd Rutte aan de top van de VVD vervangen door Dilan Yesilgöz, die er plots voor koos om de lijnen met Wilders weer open te gooien. Het bleek een giftige cocktail voor de VVD. Rutte maakte van migratie het verkiezingsthema – in zoverre het dat al niet was. En Yesilgöz maakte de weg vrij voor Wilders, de man die zich in Nederland met recht en reden eigenaar van het thema kan noemen. Dat Yesilgöz dan ook nog eens zei dat ze wel met Wilders wilde regeren, maar niet als hij premier wordt, zette de halfslachtigheid van de VVD extra in de verf. Resultaat: Wilders boekt een spectaculaire overwinning, en de VVD moet nu toch overwegen om als junior in een coalitie met Wilders te zitten.