Wat na de Spaanse verkiezingen? ‘Nieuwe regering zal in Waterloo gevormd worden’

De vervroegde Spaanse parlementsverkiezingen hebben geen meerderheid opgeleverd voor de combinatie rechts-extreemrechts. Maar ook op de linkerzijde zit er geen meerderheid in. ‘Wie een regering wil vormen, zal de steun van de Catalaanse en Baskische separatisten nodig hebben’, zegt historicus en Spanjekenner Vincent Scheltiens (UAntwerpen). ‘Al is het scenario van een nieuwe stembusgang ook mogelijk.’

Zoals verwacht heeft de conservatieve Partido Popular (PP) van oppositieleider Alberto Núñez Feijóo de vervroegde parlementsverkiezingen gewonnen met 136 zetels, 47 meer dan in 2019. Maar zelfs met de 33 zetels van het extreemrechtse Vox erbij komt Feijóo niet aan een meerderheid van 176 zetels.

De sociaaldemocratische PSOE van uittredend premier Pedro Sánchez deed het met 122 zetels beter dan de peilingen voorspelden, maar ook een linkse coalitie met het extreemlinkse Sumar (31 zetels) brengt geen meerderheid op de been.

(Lees verder onder de preview)

Wat is de belangrijkste conclusie die u trekt uit de resultaten?

Vincent Scheltiens: Dat de gevreesde ruk naar extreemrechts, die we in enkele Europese landen hebben gezien, er in Spanje niet is gekomen. Geen Meloni-scenario voor Spanje dus, en dat is in de eerste plaats goed nieuws voor de Spaanse democratie, voor de vrijheid van vrouwen en voor de rechten van de lgbtq+-gemeenschap. Ook op het Europese toneel zal er opgelucht adem worden gehaald, zeker nu Spanje EU-voorzitter is.

Opvallend is dat de PSOE van uittredend premier Pedro Sánchez onverwacht standhield. Hoe is dat te verklaren?

Scheltiens: Om te beginnen heeft de regering-Sánchez het de voorbije vier jaar al bij al niet zo slecht gedaan. Ze heeft de pensioenen en de minimumlonen verhoogd en een aantal andere sociale maatregelen doorgevoerd. Daarnaast heeft de PSOE haar mooie score wellicht ook te danken aan de flaters van Feijóo tijdens de laatste campagneweek. Dat hij hovaardig zijn kat stuurde naar het kopstukkendebat is hem niet in dank afgenomen, dat hij zich in de campagne bediende van ‘alternatieve feiten’ evenmin.

Een deel van de centrumgeoriënteerde PP-kiezers is wellicht geschrokken van het beleid van de partij samen met het radicaalrechtse Vox in enkele steden en in de autonome regio Castilla y León – het weghalen van regenboogvlaggen en het verbod om te betogen tegen geweld op vrouwen bijvoorbeeld. ‘Dit gaat te ver, dit is niet meer mijn PP’, hebben die kiezers waarschijnlijk gedacht.

(Lees verder onder grafiek)

Het extreemrechtse Vox is 20 van zijn 51 zetels verloren. Terwijl extreemrechts in de rest van Europa verder oprukt, lijkt het in Spanje over zijn hoogtepunt heen.

Scheltiens: Meestal lijkt radicaal rechts het grote ongenoegen bij de Europese bevolking na de pandemie, de energiecrisis en de torenhoge inflatie, beter te capteren dan links, maar Spanje lijkt dus inderdaad een uitzondering. Het pleidooi van Vox voor strengere migratieregels kan een deel van de Spanjaarden bekoren, maar de plannen om de homo- of vrouwenrechten terug te draaien heeft velen de ogen geopend. Dat een Vox-mandataris in Valencia onlangs ontkende dat vrouwenmishandeling bestaat, terwijl dat een enorm probleem is in Spanje, was voor velen een brug te ver. De partij ontkent de klimaatverandering en dat heeft wellicht ook meegespeeld, als je weet dat Spanje, meer dan welk Europees land ook, kampt met hittegolven, watertekorten en woestijnvorming.

Uittredend premier Sánchez geraakt op links dus niet aan een meerderheid. Is het een optie dat hij zichzelf opvolgt met een minderheidskabinet?

Scheltiens: Dat kan, als hij genoeg partijen kan overtuigen om gedoogsteun te geven. Op die manier komt de sleutel van de regeringsvorming vreemd genoeg terecht bij de Catalaanse en Baskische nationalistische partijen, terwijl de PSOE het net bijzonder goed doet in die regio’s. Zeker Carles Puigdemont, de verbannen voorzitter die de Catalaanse nationalistische partij Juns leidt vanuit zijn huis in Waterloo, zal daar munt uit proberen te slaan. Zijn partij zou bijvoorbeeld een nieuw onafhankelijkheidsreferendum kunnen vragen, zoals David Cameron aan de Schotten heeft toegestaan. Of hij zou kunnen onderhandelen over zijn terugkeer naar Spanje. Zoals een van mijn Spaanse vrienden het vanochtend formuleerde: ‘Als er een nieuwe Spaanse regering komt, dan zal ze in Waterloo gevormd worden’.

Het is dus de vraag hoe ver Sánchez wil gaan in zijn toegevingen aan de Catalaanse nationalisten?

Scheltiens: Het is maar de vraag of Sánchez zal buigen voor Puigdemont, die zeven zetels verloren heeft en terwijl de PSOE heerst in Catalonië. De kans dat een rechtse coalitie de Catalanen verder tegemoet zou willen komen, is zo goed als onbestaand – zowel de PP als Vox willen de autonomie van de regio’s net inperken. En voor nieuwe verkiezingen hoeft Sánchez misschien niet bang te zijn. Tenslotte surft hij op een positieve golf nu zijn partij sterker is teruggekomen dan verwacht.