‘Na #CorruptionEurope: EU moet de deur sluiten voor het gelobby door repressieve regimes’

Hans van Scharen en Olivier Hoedeman, onderzoekers bij Corporate Europe Observatory, pleiten voor een hervorming van het lobbysysteem binnen de EU zodat niet langer het ene repressieve regime wordt ingeruild voor het andere.

Het is misschien een schot voor open doel maar, hoewel Qatargate even choquerend als beschamend is, verbazen deed het ons bij de lobbywaakhond Corporate Europe Observatory (CEO) hoegenaamd niet. Door de politieke weigering om strikte regels vast te stellen om lobbyen door repressieve regimes in te dammen, hebben de EU-instellingen, waaronder het Europees Parlement, de deur opengezet voor omkoopschandalen en manipulatie van de besluitvorming.
Zakken en tassen vol bankbiljetten – de teller staat op een miljoen euro and counting – die zo vermoedt het Brusselse parket het Qatarese regime neertelde voor de lippendiensten van een vicevoorzitter en voormalig Europees parlementslid. In ruil voor ordinaire cash verzachtende woorden spreken over het Qatarese regime aangaande rechten van arbeiders die de voetbalstadions bouwden, is dansen op het graf van op zijn minst 6500 overleden gastarbeiders – volgens onderzoek van The Guardian – uit landen als Nepal, India, Bangladesh, Pakistan en Sri Lanka.
We weten intussen dat het WK in Qatar drijft op een wolk van corruptie met het logo van Fifa op. Voor de Golfstaat was dit prestige project blijkbaar zo belangrijk dat ook de herinnering aan die paar duizenden doden, die sinds de toekenning van het WK in 2010 vielen, moest worden weggepoetst.
Dat dit gebeurt in het Europees Parlement, dat iedere maand resoluties stemt om andere landen en regimes de les te leren inzake democratie en mensenrechten, is pijnlijk. En al helemaal voor sociaaldemocratische politici, komend uit een politieke familie die toch een historische trackrecord heeft als het gaat om het verdedigen van arbeidsrechten. Ook rond de Italiaanse Fifa-baas Gianni Infantino hangt een walm van onoirbare praktijken, maar misschien had hij toch een punt toen hij eind november vanuit Qatar de ‘hypocrisie van Europese landen’ hekelde en vond dat ze geen morele lessen te geven hebben.

In de EU zijn vele politici helaas een kampioen in ontroerende woorden over mensenrechten, maar als het gaat om vrijhandel en zaken doen – zeker als het gaat om fossiele brandstoffen en andere grondstoffen – dan zullen ze hun bedrijven geen strobreed in de weg leggen. Ook niet als er mensenrechten in het geding zijn. Het gaat soms zover dat je je kan afvragen of de EU die Nobelprijs voor de Vrede van tien jaar geleden niet beter zou teruggeven.
De contouren van Qatargate – wellicht zien we nu het topje van de smeltende ijsberg – zijn dus  geen verrassing voor CEO dat al ruim tien jaar het lobbyen van repressieve regimes in de ‘Brussels bubble’ onderzoekt. Al vele jaren besteden die regimes hun diplomatie ook in de EU uit aan pr-bedrijven, lobbyisten en frontgroepen en dat is big business. De lobby-opdracht is vaak het witwassen van de bloederige reputatie van dictators, lucratieve handels- en investeringsovereenkomsten bevorderen, sancties wegmasseren of dissidenten zwartmaken.
Maar of ze nu druk uitoefenen op de EU-instellingen of in nationale hoofdsteden, deze lobbyisten werken vaak onder de radar. Het EU-transparantieregister is voor sinds vorig jaar verplicht maar krijgt geen gevolg. De Verenigde Staten hebben daarentegen strikte rapportageverplichtingen voor ‘belangenbehartigers’ van buitenlandse overheden.

Astroturfing

Eind 2014 finaliseerden we daarover het rapport European PR firms whitewashing brutal regimes, met 18 casestudies van PR-bedrijven en consultants die in Europa werken voor dubieuze regimes die worden beschuldigd van oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen. Zo bleek bijvoorbeeld dat Portland Communications in 2014 Rusland voor Qatar inruilde als hun grootste klant. Portland kreeg toen kritiek van Channel4 voor ‘astroturfing’ – het creëren van een een ‘fake grassroots’ organisatie – over…het imago van de wereldbeker voetbal in Qatar. Zo zou Portland eigenlijk achter de blog ‘The Pressing Game’ zitten die zo gezegd opgezet werd door voetbalfans.
Of wie herinnert zich de ‘kaviaardiplomatie’ van Azerbeidzjan? Tussen 2012 en 2014 heeft het Azerbeidzjaanse regime miljarden dollars via offshorebedrijven weggesluisd om geld wit te wassen en steekpenningen te betalen, onder meer aan lieden die betrokken waren bij de megapijpleiding Italië-Azerbeidzjan, de ‘zuidelijke gascorridor’. Europese parlementsleden waren ook toen betrokken bij het witwassen van het imago van een repressief regime in het licht van verkiezingsfraude en grove mensenrechtenschendingen.

rePowerEU

Toen president Putin in 2014 de Krim annexeerde kwam 20 procent van de Europese gasinvoer uit Rusland, begin dit jaar was dat 40 procent, met dank aan westerse fossiele energiebedrijven. De invasie van Oekraïne heeft onze afhankelijkheid van Russische olie en gas blootgelegd. De invoer ervan financiert rechtstreeks de oorlogsinspanningen van Poetin, alleen al in maart voor 20 miljard euro. Ook het lobbyen voor het Kremlin, voor zijn rijke trawanten en voor Russische bedrijven als Gazprom was jarenlang big business in Brussel.
In de afgelopen maanden heeft de energiecrisis het probleem wellicht verergerd.  Onder directe invloed van de fossiele energiebedrijven wil de EU Ruslands export vervangen via een verdubbeling van de invoer van gas uit andere repressieve regimes zoals Qatar en Azerbeidzjan. De EU en een aantal lidstaten – waaronder België – hebben het Qatarese regime het hof gemaakt om een grotere invoer van gas en olie veilig te stellen.
Zo wordt het importeren van LNG uit Qatar twee keer genoemd in het rePowerEU-plan van de Europese Commissie om van Russisch gas af te komen, een plan dat werd gestuurd door dezelfde fossiele bedrijven die de klimaatcrisis blijven aanvuren en ons afhankelijk houden van repressieve regimes. Het Duitse energiebedrijf RWE sloot onlangs een overeenkomst om vanaf 2026 jaarlijks 2 miljoen ton LNG uit Qatar te betrekken, met steun van de Duitse regering. De Emir van Qatar kondigde in de eerste helft van dit jaar een economische groei van ruim 4 procent aan.
Dit soort van deals moeten ons er nog maar eens aan herinneren dat de gasverslaving van de EU niet alleen een ramp is voor het klimaat en de energierekening, maar de facto ook leidt tot Europese steun – direct of indirect – voor oorlogszuchtige en repressieve regimes.
Eerder dit jaar werd veel te laat een verbod opgelegd aan louche Russische lobbyisten. Vandaag staat Qatar centraal. Beide zijn een waarschuwing. Het is niet goed genoeg om reactieve maatregelen te nemen na het zoveelste schandaal; we hebben al jaren een doortastend beleid nodig om te voorkomen dat repressieve regimes zich mengen in de democratische besluitvorming van de EU.
Sinds de hervorming van het EU-tranparantieregister in 2021, is officieel verplicht dat ‘intermediaries’ die voor niet-EU-landen lobbyen, dit in het register moeten vermelden. Helaas doen ze dat amper en het register-secretariaat doet daar niets aan. Dat is een voorbeeld van de achterpoortjes: er zijn regels maar er gebeurt niks als je ze aan je laars lapt.  

Al talloze keren brachten we ernstige nalatigheden inzake lobbying van de EU-instellingen en Europese politici aan het licht. Zwakke plekken in de huidige regels inzake transparantie en ethiek hebben schandalen als Qatargate dus mogelijk gemaakt.
CEO roept daarom de EU-instellingen op om langverwachte hervormingen door te voeren: een verplichte registratie van ontmoetingen tussen alle parlementsleden en lobbyisten, een lobby firewall voor repressieve regimes, een hervorming van het huidige lobbyregister zodat het juridisch bindend wordt. Voorts moeten de regels voor de huidige vrijstelling voor bepaalde categorieën lobbyisten van ‘foute regimes’ worden aangescherpt om de besluitvorming te beschermen tegen dergelijke inmenging en moet een orgaan de nodige bevoegdheden krijgen om schendingen van de strikte regels te controleren en proactief te onderzoeken. We moeten ook hard optreden tegen de draaideurpolitiek en tegen de financiering van politieke partijen die banden hebben met wrede regeringen, en dringend gegevens over bedrijfs- en vermogenseigendom openstellen zodat we vuil geld in de EU en wereldwijd kunnen opsporen.
In plaats van een ‘own goal’ scoren, zouden Europese politici beter investeren in faire en ethische politiek. Zo niet dreigt in 2024 een rode kaart in de vorm van een populistische, extreemrechtse golf.

Hans van Scharen en Olivier Hoedeman zijn onderzoekers bij Corporate Europe Observatory.