Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet. Zogenaamde ‘lgbt-vrije zones’ in Polen beroeren internationaal de gemoederen. Lobbygroepen beschuldigen elkaar van desinformatie.
Hier keert mijn maag van om. Ik roep de Europese Commissie op om onmiddellijke actie te ondernemen tegen deze walgelijke praktijken en tegen de Poolse autoriteiten die deze anti-lgbti+-borden hebben opgehangen.’
Met die woorden reageerde Europarlementslid Guy Verhofstadt (ALDE) op enkele foto’s die Bart Staszewski, een van de prominentste activisten voor de rechten van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders in Polen, in januari 2020 op Twitter plaatste. Staszewski had Poolse lgbt-inwoners gefotografeerd aan de grens van hun gemeenten, stuk voor stuk plaatsen waar lokale overheden recent resoluties hadden goedgekeurd om zich te kanten tegen een ‘lgbt-ideologie’. Op de foto’s waren ook gele waarschuwingsborden te zien, met daarop in het Pools, Engels, Frans en Russisch het opschrift ‘lgbt-vrije zone’.
‘Gekke Guy’
Verhofstadt schreef de gele borden toe aan de Poolse autoriteiten, maar in werkelijkheid had Staszewski ze zelf speciaal laten vervaardigen en aanbrengen voor zijn fotografieproject. ‘Gekke Guy verspreidt nepnieuws over lgbt-Polen’ kopte de Nederlandse actualiteitenblog GeenStijl gretig naar aanleiding van de uitschuiver. Poolse politici verwezen ook naar Verhofstadts tweet toen ze op een persconferentie aankondigden een klacht te zullen indienen tegen de ‘georganiseerde desinformatieactie’ van Staszewski. Uiteindelijk zou Verhofstadt zijn bericht zonder rechtzetting verwijderen van Twitter.
In een interview met een Poolse blog nam Staszewski zelf de verantwoordelijkheid op voor de ontstane verwarring: ‘Ik verwoordde mijn bericht een beetje onhandig en mensen geloofden écht dat dergelijke borden waren opgehangen.’ Aan Euronews legde hij uit dat het de bedoeling was om de mensen van vlees en bloed te tonen achter de resoluties tegen een ‘lgbt-ideologie’. Toch betreurt Staszewski niet dat sommigen op het verkeerde been werden gezet: ‘Er kwamen veel opmerkingen van mensen die niet wisten dat dergelijke resoluties bestonden. Alleen de dingen bij hun naam noemen, zoals ik deed in mijn project, veroorzaakt reflectie en debat.’
Seksualiseren
Wat houden die ‘lgbt-vrije zones’ precies in? De kiem ligt in februari 2019, toen de liberale burgemeester van Warschau een intentieverklaring ondertekende om de lgbt-gemeenschap in zijn stad beter te beschermen. Behalve in antidiscriminatiemaatregelen op de werkvloer en bij sportclubs voorzag die resolutie onder andere ook in de aanstelling van vertrouwenspersonen in het onderwijs, een opvangplek voor wie bedreigingen ontvangt vanwege zijn geaardheid, en de intentie om in het stedelijke onderwijs de WHO-normen inzake seksuele opvoeding in te voeren – inclusief voorlichting over lgbt-issues. De regerende conservatieve partij PiS (‘Recht en Rechtvaardigheid’) reageerde door die plannen voor te stellen als de ‘import’ van een ‘westerse lgbt-ideologie’ en profileerde zich bij de daaropvolgende Europese en nationale parlementsverkiezingen als verdediger van Poolse families en tegenstander van ‘het seksualiseren van kinderen’.
Vanaf maart 2019 namen verschillende Poolse gemeenten en woiwodschappen (provincies) eigen resoluties aan om zich te kanten tegen een zogenaamde ‘lgbt-ideologie’, vooral in het behoudsgezinde zuidoosten van Polen waar de machtsbasis van PiS zich bevindt. Vele andere lokale besturen schaarden zich achter het Lokaal Overheidscharter voor Familierechten, een panklare ‘morele verklaring’ over het traditionele gezin uit de koker van een groep conservatieve sociale organisaties. De prominentste lobbygroep is het Ordo Iuris Instituut voor Juridische Cultuur, een katholiek geïnspireerde ngo die zich bekommert om de juridische aspecten van ethische kwesties . Het Charter benadrukt enkele Poolse wetsartikelen die het traditionele gezin beschermen, maar fietst met een wijde boog rond het concept ‘lgbt’. Al die lokale resoluties zijn vooral symbolische intentieverklaringen, geen afdwingbare rechtsregels.
Uiteindelijk zou Guy Verhofstadt zijn bericht zonder rechtzetting verwijderen van Twitter.
Op de interactieve website Atlas Nienawisci (‘Atlas van de Haat’) proberen drie Poolse activisten – Jakub Gawron, Pawel Preneta en Paulina Pajak – al maanden een allegaartje aan ‘discriminerende lokale overheidsresoluties’ in kaart te brengen. Met een uitgebreide achterliggende databank en een archief aan ingescande lokale resoluties wil de website een overzicht bieden van de uiteenlopende pogingen om lgbt-rechten te bevriezen. Enkele lokale overheden die het Charter voor Familierechten hadden ondertekend, daagden de cartografen achter de atlas onlangs voor de rechter. Volgens de gemeenten, ondersteund door Ordo Iuris, was hun opname in een ‘Atlas van de Haat’ stigmatiserend en leidde het tot internationale reputatieschade.
Verbroederd
De zogenaamde ‘lgbt-vrije zones’ in Polen hadden inderdaad eerder al internationale verontwaardiging uitgelokt. Het Europees Parlement keurde op 19 december 2019 met een ruime meerderheid een resolutie goed die discriminatie en haatpraat tegen lgbt-personen veroordeelt. In het bijzonder porde de verklaring de Europese Commissie aan om te onderzoeken of de bewuste Poolse zones de vrijheid van beweging in het gedrang brengen. Diezelfde dag diende John Crombez (SP.A) in de Kamer een soortgelijke resolutie in. Steven Creyelman en Annick Ponthier (Vlaams Belang) proberen de tekst via amendementen af te zwakken. Volgens hen gaat het om symbolische initiatieven, zijn de rechten van lgbt-personen voldoende verzekerd door de rechtbanken, en zijn er in Polen ‘aldus géén lgbt-vrije zones’.
Op lokaal niveau lobbyen lgbt-activisten ook expliciet bij West-Europese gemeenten die verbroederd zijn of officiële vriendschapsbanden onderhouden met Poolse steden of gemeenten. In Vlaanderen zijn de zones al veroordeeld door de gemeenteraden van steden als Gent, Brugge en Leuven, maar ook van Sint-Niklaas, Tielt, Duffel en Evergem.
Stickers
Ordo Iuris en andere verdedigers van de kritische lgbt-resoluties zweren bij hoog en bij laag dat er een wezenlijk verschil bestaat tussen ‘lgbt-vrije zones’ – de term die op sociale media het vaakst gebruikt wordt om het Poolse fenomeen te duiden – en ‘zones vrij van lgbt-ideologie’. Wat ‘lgbt-ideologie’ precies inhoudt, wordt echter zelden expliciet gemaakt. Bovendien raakte de parapluterm ‘lgbt-vrije zone’ pas echt verspreid vanaf juli 2019, toen het sterk regeringsgezinde weekblad Gazeta Polska aankondigde gratis stickers te verdelen met precies dát opschrift rondom een doorkruiste regenboogvlag. De districtsrechtbank van Warschau beval nog diezelfde week om de verspreiding van de stickers op te schorten – overigens na een klacht ingediend door … Bart Staszewski. Als gevolg daarvan hernam het weekblad gewoon de identieke sticker, waarvan het enkel de tekst aanpaste naar ‘zone vrij van lgbt-ideologie’.
De bepalingen van het Charter voor Familierechten en de meeste lokale resoluties tegen ‘lgbt-ideologie’ zijn voldoende vaag opgesteld om tegelijkertijd veelzeggend en nietszeggend te zijn. De symbolische zones hebben geen concrete afdwingbare gevolgen, maar onder andere Human Rights Watch vreest dat ze een atmosfeer scheppen voor verregaandere ingrepen. Zolang de lopende juridische geschillen niet definitief door een Poolse of Europese rechtbank zijn beslecht, lijkt het erop dat de semantische strijd op sociale media verder zal blijven woeden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
