Kan Friedrich Merz Europa weer ‘great again’ maken? ‘Berlijn zal voortaan zeggen wat er in Brussel moet gebeuren’

De eenheid in Europa versterken en onafhankelijk worden van Amerika. In zijn eerste interview toonde Friedrich Merz (CDU), straks allicht Duits bondskanselier, meteen lef. ‘Hij heeft zich niet ten onrechte altijd mateloos geërgerd aan het defaitisme van zijn voorganger Scholz’, zegt hoogleraar Europese politiek Steven Van Hecke.

Nauwelijks was de Duitse verkiezingsuitslag bekend of de winnaar Friedrich Merz (CDU) keerde de Verenigde Staten de rug toe. In een tv-show van de openbare omroep verklaarde Merz dat ‘onafhankelijk worden van de Verenigde Staten’ en ‘de eenheid in Europa versterken’ zijn eerste prioriteiten als kanselier zullen zijn.

Over het Amerika onder Trump maakt Merz zich naar eigen zeggen ‘absoluut geen illusies’. Of de NAVO er bij de volgende top in juni nog hetzelfde zal uitzien, is volgens Merz allesbehalve zeker.

‘Ik heb met enige verbazing naar die uitspraken geluisterd,’ zegt Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek (KU Leuven) . ‘Zeker omdat Merz een transatlantist is.’

Overwinningsnederlaag Merz: nog nooit sinds 1945 stemden zo veel Duitsers op extreemrechts

Hoe verklaart u die felheid?

Van Hecke: Ik denk dat Merz meteen leiderschap wilde tonen. Het is ook een manier om zich te profileren tegenover zijn voorganger Olaf Scholz, die zich tot ergernis van velen altijd twijfelend heeft opgesteld. Het was dus ongetwijfeld een strategische move, maar tegelijk kondigde hij hier al een inhoudelijke bijsturing aan.

Als de VS het inderdaad laten afweten, zal Duitsland zijn wagonnetje aanhaken aan kernmachten als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, en op die manier mee een afschrikking kunnen zijn voor Moskou, waar onze echte vijand zit.

Merz en de CDU hebben voor de verkiezing meer dan eens gezegd dat Oekraïne ‘de oorlog moet winnen’. Vraag is of dat zonder de steun van de Verenigde staten kan. De Duitse defensieminister Boris Pistorius (SPD) liet zich onlangs nog ontvallen dat een eventueel vredesakkoord zonder de afschrikkingscapaciteit van de VS niet te handhaven is.

Van Hecke:  Daarin heeft Pistorius gelijk. Op het vlak van bijvoorbeeld intelligence en luchtafweer is Europa nog veel te afhankelijk van de VS. Dat zal nog wel even zo blijven. Tegelijk mag dat geen reden zijn om te zeggen dat de zaak nu verloren is.

We moeten Rusland ook niet groter maken dan het is. Het bruto binnenlands product van Rusland is maar zo groot als dat van de drie Benelux-landen samen. De nucleaire dreiging is geen reële dreiging, omdat we weten dat China en India tegen zo’n aanval gekant zijn. In de praktijk zien we dat de Russen niet eens in staat zijn om Koersk te heroveren.

Wij overschatten Rusland en onderschatten onszelf?

Van Hecke: Ja. In de feiten is de Europese Unie een enorm machtsblok. Het is ook in staat om nog extra inspanningen te leveren die het verschil kunnen maken op het terrein in Oekraïne. Ook om die reden kan ik de felle uitspraken van Merz wel begrijpen.

Hij heeft zich altijd mateloos gestoord aan het defaitisme van zijn voorganger Scholz. Met een soort minimale American backing én een verhoogde Europese inspanning moet het echt wel mogelijk zijn om de positie van Oekraïne aan de onderhandelingstafel te versterken.

En die inspanning zal er met Merz als kanselier ook komen. Hij heeft bijvoorbeeld al aangekondigd dat hij, anders dan Scholz, wel Duitse taurusraketten zal sturen.

Dat kan de Oekraïners weer een morele boost geven. Met dien verstande dat Europa het gat dat de VS zouden laten natuurlijk nooit helemaal kan dichten. Het zal nog minstens enkele decennia duren voor Europa daar de capaciteit en de middelen voor zal hebben.

Duitse verkiezingen: hoe bang is Vladimir Poetin voor kandidaat-kanselier Friedrich Merz?

Merz kondigde al langer aan dat hij als kanselier de banden met Frankrijk en Polen zou verbeteren en zo de ingeslapen ‘Weimar-driehoek’ weer tot leven zou wekken.

Van Hecke: De omstandigheden zijn daar ook gunstig voor. Met Macron, Merz en Donald Tusk zit je met drie Europese leiders die elkaar kennen en er elk heel graag iets van willen maken. Tusk wil de leiderschapsrol opeisen in Centraal- en Oost-Europa. Macron is aan zijn laatste jaren bezig en wil in de tijd die hem nog rest zo veel mogelijk successen binnenhalen.

Maar ook Merz heeft geen tijd te verliezen. Hij is 69. Hij zal ook wel beseffen dat hij niet, zoals Merkel, 16 jaar kanselier zal blijven. Hij moet het nu waarmaken. Ik denk dat de EU met zulke verbeterde onderlinge relaties zeker zijn voordeel kan doen.

Merz is een partij- en landgenoot van Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen. Dat zou een voordeel kunnen zijn, was het niet dat Von der Leyen een vertrouweling is van Angela Merkel, de vorige kanselier met wie Merz meer dan eens botste.

Van Hecke: Ik denk niet dat Merz en Von der Leyen samen op vakantie zullen gaan. Ze zijn op verschillende vlakken tegenpolen. Maar belangrijker: inhoudelijk zitten ze helemaal op dezelfde lijn. Met die niet onbelangrijke nuance dat Von der Leyen op de lijn van Merz zit, en niet omgekeerd.

Tijdens de top van de Europese Volkspartij (EVP) heeft Von der Leyen de facto haar handtekening gezet onder het verkiezingsprogramma van Merz. Dat wil zeggen dat ze beiden strikt zijn op het vlak van migratie, dat ze beiden pro Oekraïne zijn, de desindustrialisering een halt willen toeroepen en de regels eenvoudiger willen maken.

Ze gaan elkaar op al die thema’s perfect vinden, en we zullen ook snel zien wat de hiërarchie is. Berlijn zal zeggen wat er in Brussel moet gebeuren, eerder dan andersom.

Merz is in Duitsland niet populair, in die mate zelfs dat je zou kunnen zeggen dat zijn partij de verkiezingen ondanks hem gewonnen heeft. Maakt hem dat kwetsbaar?

Van Hecke: Merz is niet het type politicus dat daarvan wakker ligt. Hij wil zich bewijzen door daadkracht, leiderschap en realisaties. In die in zin is er wél een gelijkenis met Angela Merkel. Voor haar waren het uiteindelijk de resultaten die telden.

Wat heb je trouwens aan een grote populariteit als je uiteindelijk niets doet? Dat is toch een beetje het drama van Macron, die met zijn pro-Europees programma en mooie speeches aanvankelijk grote indruk maakte op de bevolking, ook en vooral in de rest van de EU, maar er uiteindelijk nog niet in geslaagd is om Europa echt in een andere plooi te leggen.