Is Polen de verdediger van de EU? ‘Ze toonden een foto van een man die een koe seksueel misbruikt’

In het barre grensgebied tussen Belarus en Polen zitten al de hele herfst duizenden migranten vast. Warschau houdt voet bij stuk: ‘Polen beschermt de buitengrens van de Europese Unie.’

Luid roterende helikopters, close-ups van grimmig kijkende soldaten en dik aangezette elektronische muziek. Fantaseer er de stem van Robert Duvall die ‘I love the smell of napalm in the morning’ schreeuwt bij en je denkt te kijken naar een remake van Apocalypse Now. In werkelijkheid zijn het beelden uit het televisiejournaal van de Poolse openbare omroep TVP, de journalistieke cheerleader van de regering onder leiding van de rechts-nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid.

De huidige migrantencrisis in Polen is uitgelokt door de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko. Na alweer een frauduleuze herverkiezing begin augustus 2020 legde de Europese Unie zijn regime sancties op. Vooral Polen toont zich een tegenstander van de dictator. Het land ontving met open armen heel wat gevluchte kopstukken van de democratische oppositie.

Die Poolse belangstelling voor Belarus wortelt in de recente geschiedenis. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg Polen een stuk Duits territorium in het westen, maar moest het grote gebieden in het oosten afstaan aan de Sovjetstaten Oekraïne en Belarus. Tot op vandaag is de Russische invloed in beide landen tastbaar. Voor Polen is een sterk, onafhankelijk en democratisch Belarus de ideale buffer tegen het Rusland van Vladimir Poetin. Daarom steunt het land de Belarussische oppositie.

Wraak

Uit wraak voor de sancties lokte Loekasjenko aan het begin van de herfst duizenden migranten naar Minsk. Van daaruit werden ze door Belarussische ordediensten naar de Poolse grens begeleid, waar ze tussen hamer en aambeeld raakten. De migranten worden door de Poolse grenswachters tegengehouden en mogen van de Belarussische troepen niet terugkeren. Velen van hen dwalen doelloos rond in de ruige grensregio nabij de oerbossen van Bialowieza, de biotoop van de Europese bizon. Die kolossen mogen in tegenstelling tot de migranten vrij rondlopen.

In de oostelijke stad Ostrowiec ontmoeten we Andrzej. In het dagelijkse leven is hij postbode, nu heeft hij zich aangesloten bij het paramilitaire vrijwilligerskorps Wojska Obrony Terytorialnej. Andrzej verdeelt zijn tijd tussen het covidcentrum van Ostrowiec en de grens. ‘Sommige mensen werpen zich in de grensrivier Bug’, vertelt hij hoofdschuddend. ‘Velen van hen kunnen niet eens zwemmen.’

Poolse koeien

De toestand aan de grens is gespannen. De Belarussische troepen provoceren de Poolse ordehandhavers en helpen migranten die proberen om de muur van schrikdraad te doorbreken. Op het hoogtepunt van de crisis waren er elke nacht 600 à 800 pogingen om de grens over te steken.

Wie aan de andere kant van de muur raakt, wordt door mensensmokkelaars opgevangen en naar Duitsland gebracht. Anderen keren terug naar huis, zoals een groep Irakezen die naar Bagdad is teruggebracht. ‘Het aantal migranten is gedaald tot ongeveer 3000’, aldus politiek journalist Pawel Wronski van de regeringskritische Gazeta Wyborcza. ‘De Poolse regering heeft 16.000 grenswachters, soldaten en vrijwilligers van het Wojska Obrony Terytorialnej ter plaatse. Het winterweer zal mensen doen afdruipen. De crisis is nog niet voorbij, maar lijkt toch meer beheersbaar.’

Eind september, bij het begin van de crisis, gaven de ministers Mariusz Kaminski van Binnenlandse Zaken en Mariusz Blaszczak van Defensie een persconferentie waarbij ze moslimmigranten vergeleken met terroristen. ‘Ze toonden een foto van een man die een koe seksueel misbruikt. Al snel kwam aan het licht dat de foto niets met de migranten te maken had, maar uit een oude pornofilm kwam’, vertelt Wronski. ‘De boodschap was evenwel duidelijk: uw regering beschermt Poolse vrouwen en kinderen en en passant ook Poolse koeien.’ (lacht)

Muur

Voor de regering in Warschau ging het niet om een humanitaire maar om een politieke crisis. Die werd dan ook ferm aangepakt. In twee oostelijke provincies werd in meer dan 1700 gemeenten de noodtoestand uitgeroepen. Wie er niet woont of werkt, komt er tot 1 maart niet in. Pottenkijkers zoals mensenrechtenactivisten of journalisten reizen er niet vrij rond. Ook hulp van de Europese grenswacht Frontex of van bevriende naties was niet gewenst. Pas begin december kregen de Poolse troepen aan de grens versterking van 155 Britse en 150 Estse soldaten.

Premier Mateusz Morawiecki probeert de Europese regeringsleiders ervan te overtuigen dat Loekasjenko een hybride oorlog tegen de Europese Unie voert waarbij Polen de oostgrens verdedigt. Met succes. Zo steunt de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer het idee om een grensmuur te bouwen en vindt hij dat ‘de EU Polen moet helpen bij de verdediging van de Europese buitengrens.’ De Duitse krant Die Welt noemt het Poolse beleid ‘een gunst en een steun voor de Europese Unie.’ De Europese Commissie neemt, onder impuls van voorzitter Ursula von der Leyen, nieuwe sancties tegen Belarus: toplui van het regime verkrijgen nog moeilijker een visum. De ruzies tussen Warschau en Brussel over de strenge Poolse abortuswet, de discriminatie van de lgtbq+-gemeenschap en de politisering van het gerecht zijn even gaan liggen.

Een ruime meerderheid – volgens peilingen 84 procent van de Polen – vindt dat de regering en het leger de crisis goed aanpakken. Onder de slogan en de hashtag ‘murem za polskim mundurem’ (‘als één muur achter de Poolse uniformen’) vinden allerhande steunacties plaats voor de ordediensten aan de grens. Van schoolkinderen die tekeningen maken voor de troepen tot een groot benefietconcert van TVP met Poolse én internationale sterren.

Gepolariseerd Polen

De kwestie zorgt opnieuw voor polarisatie in het al erg verdeelde Polen. Zo is Wronski een lauwe minnaar van de harde aanpak van de migratiecrisis: ‘Natuurlijk moet je de grenzen beschermen en het perfide beleid van Loekasjenko tackelen. Maar je moet de migranten ook de kans geven asiel aan te vragen en hen intussen humaan behandelen. We moeten toch minstens de vrouwen met kinderen opvangen in Polen.’

Ook in de grenszone zijn er mensen die hun hart tonen. Bij wie migranten een bord eten wil aanbieden, brandt een groen lichtje aan de deur. In verschillende media getuigen verkoopsters van kruidenierszaakjes in de grenszone hoe Poolse soldaten en grenswachters zakken chips kopen voor de hongerige migranten.

Om beter voorbereid te zijn op dergelijke migratiecrises, wil Polen een muur bouwen naar Amerikaans-Mexicaans voorbeeld. Halfweg 2022 moet het bouwwerk klaar zijn. ‘De muur en de migratiecrisis zullen hoog op de agenda staan bij de verkiezingen van 2023’, denkt Wronski. ‘Maar of Recht en Rechtvaardigheid voor de derde keer op rij de verkiezingen kan winnen? Dat weet ik niet.’