In memoriam, Martti Ahtisaari: de Finse ex-president die de Nobelprijs voor de Vrede kreeg

In Helsinki overleed de 86-jarige Martti Ahtisaari (1937-2023). De diplomaat was president van Finland en kreeg als perfecte oorlogsonderhandelaar de Nobelprijs voor de Vrede.

Ahtisaari komt uit het stadje Vyborg, nu Rusland, toen Fins grondgebied. Langs vaders kant stamt het gezin uit geëmigreerde Noorse boomzagers. De pa zelf: onderofficier en mechanicus. De moeder boerendochter. Maar met de Tweede Wereldoorlog komt ook het Russische leger naar Vyborg. Martti kan amper lopen of het gezin vlucht. Na omzwervingen landen de Ahtisaari’s in het centrale Finse Kuopio waar ze met vier – er is nog een broertje – een flat van 27 vierkante meter delen in wat de locals ‘de barakken’ noemen.

Kamperen

Enkele jaren later gaat het – op zoek naar decent werk – naar het noordelijke Oulu. Martti noteert in zijn memoires: ‘Ik ken het gevoel vluchteling te zijn in eigen land.’ In Oulo wordt hij lid van de oecumenische jongerenorganisatie YMCA, werkt zijn middelbare school en dienstplicht af en begint dan via afstandsonderwijs aan een lerarenopleiding van twee jaar.

Hij staat bijna voor de klas als hij in een krant leest dat een school in Pakistan een buitenlandse directeur zoekt. Enkele maanden later zit hij in Karachi. Drie jaar blijft hij er, hij gaat dan in Finland voor ngo’s werken en in 1965 voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ahtisaari trouwt met zijn jarenlange vriendin – een lerares met wie hij een zoon krijgt – en trekt de wijde wereld in.

Martti Ahtisaari, zijn voornaam werd populair in Namibië.

Eerst als ambassadeur naar Tanzania, dan voor de Verenigde Naties als vredesgezant naar het woelige Namibië, dat los wil van Zuid-Afrika. Een hopeloze missie. Maar de talenknobbel, altijd strak in maatpak, zet door. Als de Angolese president hem weigert te ontvangen, kampeert de Fin letterlijk drie dagen met stapels lectuur in een wachtzaal van diens paleis. Dan mag hij binnen. Na 13 jaar krijgt Namibië vreedzaam zijn onafhankelijkheid. De voornaam Martti wordt er een populaire jongensnaam.

De VN sturen hem naar andere brandhaarden en in 1993 schuift de Finse socialistische partij Ahtisaari – net uitgeroepen tot Meest Positieve Fin van het Jaar – naar voren als presidentskandidaat. Hij loodst Finland de Europese Unie in en pleit voor NAVO-lidmaatschappij. Malcontente burgers ontvangt de president op zijn residentie, partijgenoten in zijn sauna. Hij spendeert een stuk salaris aan goede doelen. Maar zijn bemoeienissen met de dagelijkse politiek leiden tot wrijvingen, ook binnen zijn partij. Als die niet en bloc achter hem staat voor een tweede termijn, stopt het voor Ahtisaari.

Drankmisbruik

De VN willen de Fin als Commissaris voor de Vluchtelingen. Hij bedankt beleefd, richt in Helsinki een eigen vredesstichting op en gaat op zijn 63e weer de baan op als onderhandelaar. Hij zorgt voor verdere ontwapening van het Iers Republikeins Leger (IRA), voor onafhankelijkheid van de opstandige provincie Atjeh in Indonesië en trekt voor de zoveelste keer naar Kosovo, zijn enige echte mislukking. Een vast recept heeft Ahtisaari niet. Wel veel geduld. ‘Vrede is een kwestie van willen. Oorlogen worden veroorzaakt door mensen. Er zijn altijd belangen gediend door oorlog. Diegenen die machtig zijn en invloed hebben, kunnen de oorlog dus ook stoppen.’

In 2008 krijgt hij de Nobelprijs voor zijn grenzeloos soebatten. In Helsinki duiken nog eens geruchten op over geld- en drankmisbruik. De secretaris van het Nobelcomité schrijft in zijn memoires dat daar na grondig onderzoek geen spat bewijs van is gevonden, wel van een ‘zeer toxisch politiek milieu in Helsinki’. Ahtisaari zit dan al weer in Irak en Syrië. Pas in 2021, bijna 84, stopt hij als hij alzheimer krijgt. Bij het overlijden van de hoekige Fin – door levenslang overgewicht gingen zijn knieën eraan en waggelde hij een beetje – schrijft de Süddeutsche Zeitung vol piëteit: ‘De wereld kan deze strategen zonder enige ijdelheid hard gebruiken.’