‘In het denken over migratie is er tussen rechts en extreemrechts veel meer tweerichtingsverkeer dan gedacht’

Inclusief burgerschap? Civiel nationalisme? Kom er niet mee aanzetten bij de relschoppers in Liverpool, Manchester, Rotherham, Blackpool of Hull. Volgens de oproerkraaiers, die in het Verenigd Koninkrijk nu al een week vernielingen aanrichten en politieagenten te lijf gaan, gaat het al lang niet meer over integratieproblemen. Het gaat niet over fish and chips en shepherd’s pie in plaats van halal, noch over taalbeheersing of over rechten en plichten. Zij zeggen rechtuit wat rechtse politici omfloerster formuleren: vreemdelingen moeten buiten. En dat het gedaan moet zijn met de voorkeursbehandeling van vreemdelingen door de politie.

Dat is duivelse onzin. Een mens van kleur heeft in het Verenigd Koninkrijk vier à vijf keer zoveel kans om door de politie tegengehouden te worden als een blanke. De verhalen over ‘privileges’ zijn diep-perverse omkeringen van de feiten, bedoeld om zowel voor- als tegenstanders op te hitsen. Het zijn verzinsels die de sociale media verzieken, in Noord-Engeland en hier, net als het bericht dat de rellen zelf deed losbarsten.

Want nee, de jongeman die vorige week op de meest afschuwelijke wijze drie jonge kinderen doodstak op een danskamp in Southport is géén migrant die vorig jaar met een bootje het Kanaal heeft overgestoken. Hij heet niet ‘Ali Al-Shakati’. Die naam, die door miljoenen mensen na de steekpartij werd opgepikt op de sociale media, is fout. Zijn ouders zijn geen moslims, maar praktiserende christenen afkomstig uit Rwanda. Hun zoon werd geboren in Cardiff, de hoofdstad van Wales. Zo iemand noemen we een Brit.

Over de beweegredenen van de dader is nog niet veel bekend, maar de motieven van de relschoppers zijn minder vaag. Ze zetten die motieven maar al te graag zelf op sociale media, en niemand die zo’n demonstratie ziet kan blind blijven voor de bedoelingen ervan. De betogers ‘komen op voor hun land’, zo heet het in de braafste versies, en scanderen, op minder brave momenten, de naam van Tommy Robinson. Dat is een meervoudig veroordeelde Brit die in eigen land de bekendste verspreider is van de omvolkingstheorie. In 2019 werd Robinson nog uitgenodigd op een meeting in Merksem door Antwerps Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter. Op een betoging in Manchester pikte een reporter van het Britse blad The Economist de leuze ‘Muhammad is a paedophile’ op. Dat is een zin die geen vertaling behoeft.

In een interview met The Guardian van afgelopen zondag klonk Dame Sara Khan bitter. Khan was onder de Britse premiers Theresa May en Boris Johnson de commissaris voor terrorismebestrijding, en ziet de onlusten van de laatste dagen met lede ogen aan. Keer op keer, zo zei ze, heeft ze de afgelopen jaren aangeklaagd dat de Britse wetgeving haatzaaierij toelaat, terwijl opeenvolgende regeringen de cultuuroorlogen oppookten om makkelijk te scoren bij verkiezingen.

Het cliché zegt dat extreemrechts niet zozeer direct, maar vooral onrechtstreeks impact op het beleid heeft. Dat verhaal gaat zo: extreemrechts jaagt rechtse en centrumrechtse partijen op, die van de weeromstuit voorstellen van de extremisten omzetten in wetten. Maar misschien is het omgekeerde ondertussen ook waar? Er is veel voor te zeggen dat extreemrechts de laatste jaren technieken van rechtse partijen overneemt: de boodschap in suiker dompelen, en het kiespubliek van de partij verbreden. Om uiteindelijk zélf de extreme agenda door te drukken, zodra extreemrechts zich ‘soft’ genoeg heeft opgesteld om in de regering te belanden.

In het denken over migratie is er tussen rechts en extreemrechts veel meer tweerichtingsverkeer dan gedacht. Extreemrechtse partijen als het Vlaams Belang zeggen tegenwoordig een soort van civiel nationalisme te aanvaarden: wie de Britse nationaliteit heeft, hoort bij de Britten, wie de Belgische nationaliteit heeft, die hoort bij ons. Dat klinkt keurig, en het komt recht uit het programma van de N-VA. Alleen smelt dat verhaal als sneeuw voor de zon zodra een landgenoot van kleur in opspraak komt, zeker als er ook een beetje desinformatie in het spel is, samen met wat nationalisme en westerse ondergangsretoriek. Dan is het gewoon weer een vreemdeling, of hij nu de juiste identiteitskaart heeft of niet.

De apocalyptische visioenen zijn ondertussen meer eigen aan het Westen dan de vermeende ondergang zelf. Precies omdat rechts zo goed geplaatst is om extreemrechts te stoppen, zijn die ondergangsverhalen niet onschuldig. Ze zorgen er mee voor dat, als het spannend wordt, het civiele van het civiel nationalisme, en het inclusieve van het inclusieve burgerschap, bliksemsnel verdampen. Wat overblijft, is puur geweld tegen mensen met een andere huidskleur.