‘In Europa hebben we visionair leiderschap nodig, geen boekhouders als Ursula von der Leyen’

Hoe zouden de grootmachten van de eenentwintigste eeuw naar de Europese reactie op Donald Trump hebben gekeken? De terugtrekking van de Verenigde Staten als ultieme veiligheidsgarantie voor Europa was de afgelopen weken overal in Europa de aanleiding tot een lichte vorm van paniek – met nadruk op het woord ‘licht’. Het conflict tussen de Amerikaanse president en zijn evenknie Volodymyr Zelensky in het Witte Huis was een grotesk dieptepunt in de trans-Atlantische relaties, maar de reactie van Europa bleef al bij al beperkt.

In Brussel, Parijs, Londen, Berlijn en Warschau worden de gevolgen van de uitspraken van Trump en kompanen nog altijd opgemeten, om van de ongerustheid in Finland en de Baltische staten nog maar te zwijgen.

Maar noch onze erudiete analyses, noch de inderhaast belegde ‘toponderhandelingen’ tussen Europese leiders (en de NAVO, en de Commissie, en de Raad), zullen Washington, Moskou of Peking ook maar even hebben doen opkijken.

Wat gebeurde onder leiding van de Franse president Emmanuel Macron of de Britse premier Keir Starmer spoorde helemaal met hoe die grootmachten Europa kennen: geen duidelijk leiderschap, veel gepalaver, en dat alles gekruid met enige onenigheid in de rangen – niet alleen vanwege de eeuwige rebel Hongarije. Met andere woorden: een dramatische onderbenutting van de krachten die afzonderlijke lidstaten wel degelijk nog hebben.

Ook de defensietop in Parijs van deze week zal daar niks aan veranderen. Opgeteld zouden de lidstaten van de Europese Unie best een grootmacht kunnen zijn, maar willen die lidstaten dat wel?

Ook de uitkomst van al die gesprekken zal niemand hebben verrast. We gaan fors meer in defensie investeren, en misschien – misschien – gaan we troepen sturen, mocht er ooit een vredesbestand komen in Oekraïne.

Zijn die intentieverklaringen vandaag meer dan het minimum minimorum? Compleet voorspelbaar reageerde Europa … compleet voorspelbaar. Als je tegenover een Amerikaanse president staat die voorspelbaar onvoorspelbaar is, dan is dat een probleem. Hij weet wat jij zult doen. Maar jij weet niet wat hij zal doen.

Zelfs het strategisch inzetten van het Franse kernarsenaal blijkt veel moeilijker dan gehoopt.

Tijdens de vorige grote crisis, de coronapandemie, kon Europa nog scoren met technologie, meer bepaald met onze biotech. Onder meer in Duitsland werd in sneltempo een geweldig vaccin in elkaar geknutseld. Maar in deze crisis zijn er vooralsnog geen technologische mirakels te bespeuren. Zelfs het strategisch inzetten van het Franse kernarsenaal blijkt veel moeilijker dan gehoopt.

En dus kraaide Washington als een kind dat net een grote blokkentoren omver had gegooid. Moskou lachte in zijn vuistje met zo veel voorspoed. En Peking probeerde er al meteen voordeel uit te slepen, door de diplomatieke banden met verschillende Europese landen aan te halen. Als wij Europeanen Trump beu zijn, dan kunnen we altijd met Xi zaken doen, was de boodschap.

Kan iemand in Europa nog verrassen, zonder onze waarden in de steek te laten? In de Europese Commissie, het orgaan dat Europa uit één mond zou moeten doen spreken, ging de meeste energie naar een technisch debat over de defensie-uitgaven: mogen ze al dan niet buiten de begrotingstabellen worden gehouden? Dat is niet de kern van de zaak. In Europa hebben we visionair leiderschap nodig, geen boekhouders als Ursula von der Leyen.

De tijd dringt. Wat als Trump en Poetin onderling al beslist hebben om Oekraïne in de handen van een marionet te geven, en het land dus weer onder de invloedssfeer van Moskou te brengen? Dan krijgt de Russische president Vladimir Poetin wat hij altijd al wou. Dan kan Trump zich volop bezighouden met het binnenland, en met China. En dan blijft Europa zeer kwetsbaar achter. Dát is de uitdaging.

Als we het menen met onze Europese idealen – de vrijheid om ons eigen pad uit te stippelen, het respect voor de mensenrechten, en een productieve, rechtvaardige verdeling van onze welvaart – dan moeten we dat ook snel laten blijken. Wie claimt het politieke, militaire en morele leiderschap dat we vandaag zo hard nodig hebben?

Of hij de ronkende speeches zal geven die Europa sterker zullen maken, is onduidelijk – dat is eerder iets voor Macron – maar de historische beslissing van de Duitse bondskanselier in spe Friedrich Merz om meer schulden te gaan maken voor defensie én de opleving van de economie is een stap in de goede richting. Het is een begin. Het is op dit moment het beste wat we hebben.