Hoe Viktor Orbán zichzelf steeds meer isoleert

Steeds meer houden de EU en Hongarije elkaar in een greep. Voor de eerste keer geeft Commissievoorzitter Ursula von der Leyen niet zomaar thuis. Terwijl Hongarije steeds meer geïsoleerd raakt, deelt Oekraïne in de klappen.

De komende jaren mag Hongarije rekenen op ruim 13 miljard euro uit de Europese pot. Tenminste, als het aan zichzelf ligt. Want na lang aarzelen wil de Europese Commissie die middelen niet zomaar aan de Hongaarse premier Viktor Orbán overmaken. Brussel meent namelijk dat Boedapest Europese middelen misbruikt, de rechtsstaat ondergraaft, kritische stemmen de mond snoert en verkiezingen niet helemaal koosjer laat verlopen. Niet onterecht. Vorige donderdag raakte nog bekend dat Orbán persoonlijke vaccinatiegegevens rond covid-19 heeft gebruikt voor zijn verkiezingscampagne eerder dit jaar.

Het geld waar Hongarije aanspraak op maakt, komt uit twee Europese fondsen: het eenmalige coronaherstelfonds (5,8 miljard), en de meer permanente cohesiemiddelen (7,5 miljard). Bij wijze van goodwill heeft de Commissie woensdag de inhoud van het Hongaarse coronaherstelplan goedgekeurd. Maar de geldkraan gaat pas open als Hongarije voldoet aan 27 ‘supermijlpalen’ – voorwaarden, zeg maar. De tweede schijf wordt dan weer geblokkeerd door het zogenaamde conditionaliteitsmechanisme. Dat moet misbruik van Europese middelen wegens rechtsstatelijke tekortkomingen voorkomen, en werd in april dit jaar door de Commissie geactiveerd.

Maar voorlopig – tenminste als het aan Eurocommissaris Didier Reynders ligt – zijn de risico’s van misbruik te groot. Hongarije maakt geen deel uit van het Europees Openbaar Ministerie (EPPO), waardoor het Europees Bureau voor Fraudebestrijding (OLAF) in het land geen gedegen onderzoek kan voeren. Dat helpt niet. Daarom adviseert de Commissie de lidstaten om Hongarije maar 35 procent van de middelen van drie cohesieprogramma’s toe te wijzen. Voor 19 december moeten de lidstaten met een gekwalificeerde meerderheid al dan niet hun fiat geven – anders blijft het geld in normale volumes naar Hongarije stromen.

Blokkade

Maar Orbán, voor wie de Europese miljarden dienen voor zijn steeds autoritairder wordende machine, laat zich niet zomaar kisten. Want op de Europese tafel liggen momenteel meerdere dossiers waarmee Orban de druk op Brussel probeert op te drijven. Eerst en vooral zijn er de acht Europese sanctiepakketten tegen Rusland. Die moeten om de zes maanden worden vernieuwd door alle lidstaten van de Unie. Tot op heden heeft Orbán nog geen volledig pakket tegengehouden. Wel is de Hongaarse regering erin geslaagd om uitzonderingen te bedingen. Zo mag Hongarije tijdelijk per schip olie uit Rusland blijven importeren, en heeft het land de Russische kerkleider Patriarch Kirill, een voormalige KGB-agent, van de Europese sanctielijst gekregen.

Daarnaast wordt er in de schoot van de G7 en de OESO al een tijd gediscussieerd over een minimumbelasting van 15 procent op multinationals – een maatregel die de staatskassen jaarlijks 140 miljard euro moet opleveren. Maar als deel van de G7 moet er ook binnen de Unie een akkoord worden gevonden. Opnieuw met unanimiteit, want belastingaangelegenheden zijn vrijwel uitsluitend nationale bevoegdheid. Ook daar trapt Hongarije op de rem, want volgens Orbán en de zijnen zou de minimumbelasting de Europese competitiviteit en werkgelegenheid fnuiken. De Europese lidstaten denken erover na om via versterkte samenwerking zonder Boedapest door te gaan.

En dan is er de rechtstreekse steun aan Oekraïne. Door de grootschalige Russische invasie en de aanhoudende bombardementen heeft het getroffen land maandelijks zo’n 5 miljard euro nodig. Zeker met de winter in aantocht. De Europese Commissie heeft daarom een pakket van 18 miljard euro aan leningen voorgesteld – al blijft het onduidelijk of Oekraïne die ook daadwerkelijk zal hoeven terug te betalen. Maar volgens Orbán ligt dat Europese bedrag te hoog, en moet de financiële ondersteuning aan Oekraïne louter bilateraal worden verstrekt. Naar eigen zeggen is Orbán bereid om Kiev tot 170 miljoen euro te schenken.

Isolement

En dan is er nog de NAVO, waar Orbán zich evenzeer laat gelden. Tot op heden is Hongarije naast Turkije het enige NAVO-land dat de toetreding van Zweden en Finland tegenhoudt. Te weinig tijd, luidt het in Boedapest. De afgelopen maanden werd de stemming in het Hongaarse halfrond al meermaals verplaatst. Vorige week zei Orbán nog dat de kwestie normaal gesproken begin volgend jaar moet worden behandeld, en dat zijn land de toetreding van Zweden en Finland zal steunen. Het blijft afwachten of de Hongaarse premier, wiens partij met 135 van de 199 zetels een absolute meerderheid in het parlement heeft, woord houdt.

Voor de Europese Commissie en heel wat lidstaten is het zo klaar als een klontje: Hongarije is bereid om de volledige Unie te chanteren – hier en daar circuleert het woord ‘gijzelen’ – zolang het geen Europese zilverlingen ontvangt. In tegenstelling tot vroeger lijkt commissievoorzitter Ursula von der Leyen niet langer onder de indruk van die tactiek. De beslissing van de christendemocrate om de Europese middelen niet over te maken kan tot bij de Europese groenen op applaus rekenen. Ook Europarlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit) toont zich tevreden. ‘Het is een goede zaak dat de Europese Commissie nu voet bij stuk houdt’, klinkt het.

En zo staat Hongarije meer en meer geïsoleerd op het Europese toneel. Tot voor kort verzette het zich samen met Slovakije, Tsjechië en Polen tegen de instellingen in Brussel en tegen de opvang van migranten die uit het zuiden komen. Warschau en Boedapest beloofden elkaar steevast te beschermen wanneer hun stemrecht in de Raad van de Europese Unie wegens de rechtsstaatschendingen geschorst dreigde te worden. Maar door de Russische invasie van Oekraïne liggen de zaken anders, onder meer omdat het gros van de Poolse bevolking Rusland verantwoordelijk houdt voor de oorlog. Dat Orbán met Moskou blijft heulen – Hongarije zal een nieuwe pijplijn bouwen waarmee Russische olie naar Servië wordt gepompt – wordt in Polen niet gesmaakt. Ook op de Poolse regering moet Orbán steeds minder rekenen.

Goedwil

Toch mag Hongarije voorlopig nog op enige goedwil van Duitsland en Frankrijk rekenen. Samen met tien andere landen menen de twee dat Hongarije de afgelopen weken vooruitgang heeft geboekt als het op corruptiebestrijding aankomt. De analyse van de Commissie, die stopte op 19 november, vinden ze met andere woorden tekortschieten. België deelt die mening niet noodzakelijk, maar wil wel praten om iets minder fondsen tegen te houden dan de 65 procent die Reynders en co. voorstellen.

Dinsdag spreken Duits bondskanselier Olaf Scholz en Frans president Emmanuel Macron op de Europese top in Tirana met Orbán, van de Commissie wordt verwacht dat ze tegen 9 december met een nieuwe analyse komt. Vervolgens is het aan de ambassadeurs van om de kwestie te beslechten. Om de gekwalificeerde meerderheid tegen de deadline van 19 december te halen, moet er dus nog een heleboel water door de zee.