Hoe het coronavirus de brexitplannen van Boris Johnson dwarsboomt

In volle coronacrisis tikt de klok van de brexitonderhandelingen genadeloos verder. Een verlenging van de transitieperiode lijkt onvermijdelijk. Dat moet het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie de ruimte geven om zich volledig op het welzijn van hun burgers te concentreren.

De Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk kreunen onder de coronacrisis. In bijna alle Europese lidstaten stijgt het aantal besmettingen met de Covid-19-infectie met rasse schreden. Ook de hoeveelheid ziekenhuisopnames en sterfgevallen evolueert in die richting. In Italië kreunen de ziekenhuizen onder de capaciteitsproblemen. En in Spanje overlijdt er momenteel gemiddeld elk kwartier een coronapatiënt.

In het Verenigd Koninkrijk loopt men nog achter op die landen, maar het evolueert niet in de goede richting. Momenteel ligt het aantal besmettingen in het Verenigd Koninkrijk hoger dan het moment waarop Italië in dezelfde situatie verkeerde. Het is alle hens aan dek aan beide kanten van het Kanaal.

Enter de brexit. Het Verenigd Koninkrijk heeft de Unie verlaten, maar er geldt nog een overgangsperiode tot eind december waarin de Britten zonder enige vertegenwoordiging gebonden blijven aan de Europese regelgeving. Zo wordt het Verenigd Koninkrijk niet meer betrokken bij het Europese Centrum voor Ziektebestrijding en Preventie (ECDC) dat informatie over het coronavirus verzamelt en verspreidt. Ook nemen de Britten geen deel aan de wekelijkse vergaderingen van de Europese ministers van volksgezondheid.

Toch staat het Verenigd Koninkrijk er niet helemaal alleen voor. Afgelopen zondag voerde commissievoorzitter Ursula von der Leyen een uitvoerbeperking in voor medische beschermkledij naar niet-lidstaten van de Unie. In tegenstelling tot landen van de Europese Economische Ruimte, landen van de Europese Vrijhandelsassociatie en kandidaat-lidstaten, kreeg het Verenigd Koninkrijk wel een uitzondering op de regelgeving. (Vrijdagavond paste de Unie die uitvoerbeperking aan: landen van de EFTA, overzeese gebieden zoals Sint-Maarten en microstaten waaronder de Faroër en Vaticaanstad vallen niet langer onder de beperking, nvdr.).

Ook kan het Verenigd Koninkrijk nog deelnemen aan een Europese aanbestedingsprocedure voor de aankoop van medicijnen en medisch materiaal. Op die manier kunnen de lidstaten hun economische krachten samenbundelen om een betere deal met farmaceutische bedrijven uit de brand te slepen. Het Verenigd Koninkrijk is tot nog toe het enige land dat zich nog niet op die procedure heeft ingeschreven.

Onderhandelingen

Maar het coronavirus heeft ook zijn weerslag op de onderhandelingen over de toekomstige relatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Na de eerste snuffelronde begin maart zijn tot nog toe alle andere gesprekken opgeschort. Het ziet er niet naar uit dat die snel weer zullen worden aangevat, zeker nu Europees hoofdonderhandelaar Michel Barnier donderdagmiddag bekend maakte dat hij besmet is met het coronavirus.

Maar de tijd dringt. Nog voor de coronacrisis werd al gevreesd dat de overgangsperiode van elf maanden nooit zou volstaan om een alomvattend akkoord tussen Brussel en het Londen rond te krijgen. Zelfs als de medische component van de coronacrisis maar enkele maanden voortduurt, blijft er amper nog tijd over om rond tafel te zitten.

Daarom gaan er in het Verenigd Koninkrijk intussen almaar meer stemmen op om de transitiefase te verlengen. De Europese Unie heeft nooit onder stoelen of banken gestoken dat ze die piste verkiest. Over het Kanaal ligt dat echter een stuk moeilijker. De regering-Johnson heeft van meet af aan gezegd dat ze onder geen beding een verlenging zal aanvragen. In de Britse media viel de afgelopen dagen te lezen dat de Britse premier het onder impuls van de coronacrisis toch zou overwegen, al wordt dat door Downing Street 10 resoluut ontkend. Aan Europese zijde is men alleszins nog niet ingelicht over een eventueel uitstel, vertellen meerdere goedgeplaatste bronnen aan Knack.

Heroriëntatie

Toch biedt de coronacrisis voldoende argumenten om de overgangsfase alsnog te verlengen. Eerst en vooral geeft uitstel zowel de Europese Unie als het Verenigd Koninkrijk de ruimte om zich te focussen op de domeinen waar de problemen zich momenteel werkelijk stellen. De komende weken zal het gezondheidszorgsysteem langs beide kanten van het Kanaal alle aandacht moeten krijgen om het sterftecijfer zo laag mogelijk te houden. Medische experts in het Verenigd Koninkrijk waarschuwen dat de piek van het aantal besmettingen pas binnen negen tot dertien weken zal plaatsvinden. Het ergste moet nog komen.

Daarnaast vereisen zowel de coronacrisis als de brexit een enorme heroriëntatie op economisch vlak. De economische impact van Covid-19 wordt nu al groter geschat dan die van de financieel-economische impasse en de staatsschuldencrisis na 2008. Maar – of er nu een akkoord uit de bus komt of niet – ook de brexit zal op het economische plaatje van het Verenigd Koninkrijk en de West-Europese lidstaten inhakken. Uit onderzoek van de Britse overheidsadministratie blijkt dat zelfs een omvattend akkoord tot een economische krimp van ruim vier procent kan leiden. Ook in de Europese Unie zouden meer dan een miljoen banen op de tocht staan wanneer beide partijen niet tot een vergelijk komen. Geen van beide partijen hebben op dit moment die bandbreedte ter beschikking.

Bovendien zijn de meningsverschillen over de toekomstige samenwerking tussen Brussel en Londen te groot om het snel op een akkoordje te gooien. Nadat het document eerder werd gelekt, publiceerde de Commissie dinsdag een kladversie van een akkoord zoals de lidstaten willen dat het er later moet uitzien. In tegenstelling tot de vorige versie – waarin Barnier duidelijk voor het compromis koos – toont het nieuwe document een veel assertievere houding. Het lijkt ondenkbaar dat de regering-Johnson meteen met de Europese eisen akkoord wil gaan. De brexit is een dossier dat de nodige tijd en ruimte verdient. Tijd en ruimte die er momenteel niet is.

Eisen

Er zijn dus een heleboel verdedigbare argumenten om de transitieperiode te verlengen. Het terugtrekkingsakkoord voorziet dat zoiets eenmaal kan voor een periode van één of twee jaar. Zo’n aanvraag moet voor 1 juli formeel worden ingediend tijdens het zogenaamde van Joint Committee. Dat orgaan komt normaal gezien voor de eerste keer samen op het einde van deze maand, maar het is niet ondenkbaar dat ook die vergadering niet zal doorgaan.

In het verleden werd langs Europese zijde beargumenteerd dat de Britten heel wat zouden moeten slikken als ze om een verlenging zouden vragen. Waarom? Alle lidstaten moeten unaniem hun zegen geven vooraleer de transitieperiode mag worden verlengd. Ervan uitgaande dat een no-deal brexit harder aankomt voor het Verenigd Koninkrijk dan voor de Europese Unie, heeft elke lidstaat door het veto een goede onderhandelingspositie om toegevingen van de Britten te eisen. Denk maar aan de kwestie tussen Spanje en het Verenigd Koninkrijk om Gibraltar. Of de eisen van België en Frankrijk over toegang tot de Britse wateren.

Maar tegen de achtergrond van de coronacrisis zijn zulke eisen moreel niet verdedigbaar. Dit is geen tijd voor power politics tussen zelfverklaarde bondgenoten die aangeven dat ze in de toekomst nauw willen blijven samenwerken. Politiek gezien is het voor Johnson misschien wel een lastige zaak, maar in het licht van de coronacrisis lijkt een verlenging van de transitieperiode onvermijdelijk. Als hij de moed toont om die knoop toch door te hakken, mag het Europese vasteland dat niet voor eigen doeleinden misbruiken.