Hoe Europa moet reageren nu Trump en Poetin de naoorlogse orde verpletteren

Europa maakte zijn somberste week mee sinds de val van het IJzeren Gordijn. Maar de gevolgen moeten nog doordringen, schrijft The Economist in een analyse. ‘Europa blijft gevangen in een achterhaalde wereldvisie van multilaterale verdragen en gedeelde waarden.’

De afgelopen week was de somberste in Europa sinds de val van het IJzeren Gordijn. Oekraïne wordt verraden, Rusland wordt gerehabiliteerd en onder Donald Trump kan er niet langer op de Verenigde Staten worden gerekend om Europa in oorlogstijd te helpen.

De gevolgen voor de Europese veiligheid zijn ernstig, maar ze zijn nog niet tot de leiders en burgers van het continent doorgedrongen. De oude wereld heeft een spoedcursus nodig in het hanteren van harde macht in een wetteloze tijd, anders wordt ze het slachtoffer van de nieuwe wereldwanorde.

Tijdens een toespraak in München vorige week gaf de Amerikaanse vicepresident J.D. Vance een voorproefje van hoe het thuisland van fijne wijnen, klassieke architectuur en sociale uitkeringen wordt vernederd, toen hij Europa bespotte als decadent en ondemocratisch.

De Europese leiders zijn buitengesloten van vredesbesprekingen tussen het Witte Huis en het Kremlin, die officieel op 18 februari zijn begonnen in de Saudische hoofdstad Riyad. Maar de escalerende crisis gaat veel verder dan beledigingen en diplomatieke formaliteiten.

Donald Trump lijkt klaar om Oekraïne op te geven, dat hij ten onrechte verantwoordelijk stelt voor de oorlog. Hij noemde president Volodymyr Zelensky een ‘dictator’ en waarschuwde hem dat hij ‘maar beter snel kan handelen, anders heeft hij straks geen land meer over’.

Amerika zou Oekraïne een instabiel staakt-het-vuren kunnen opleggen, met zwakke veiligheidsgaranties die het land beperken in zijn herbewapening.

Poetin als eregast

Dat is al erg genoeg, maar Europa’s grootste nachtmerrie gaat verder dan Oekraïne. Trump is van plan de Russische president Vladimir Poetin te rehabiliteren en breekt daarmee met een jarenlang volgehouden beleid om hem te isoleren. Zonder duidelijk geopolitiek voordeel voor Amerika stuurt hij aan op het herstel van diplomatieke betrekkingen.

Na de boze tweets: is Trump onbedoeld de herverkiezing van Zelensky aan het regelen?

Poetin zou binnenkort zelfs als eregast kunnen verschijnen op een prestigieuze top. Tijdens concessiebesprekingen in sprak minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio enthousiast over samenwerking en ‘historische economische en investeringsmogelijkheden’. (Een Trump Tower op Rode Plein?)

Dat Trump Europa afperst en toegeeflijk is jegens Rusland, werpt twijfels op over Amerika’s bereidheid om de NAVO te verdedigen, wat er ook gebeurt. Een angst is dat Amerikaanse troepen worden teruggeschroefd of teruggetrokken, waardoor Oost-Europa kwetsbaar wordt.

Het probleem is niet dat Amerika prioriteit geeft aan zijn belangen in Azië. Het probleem is dat als Europa door Rusland wordt aangevallen en om Amerikaanse hulp vraagt, het Trumps eerste en diepste instinct zal zijn om zich af te vragen: wat levert het mij op?

Volgende week ontmoet Trump de Britse premier Keir Starmer en de Franse president Emmanuel Macron. Maar ik zie dat niet als een teken dat dit slechts slimme onderhandelingstactieken zijn: het probleem is dat Trump bereid is alles weg te geven. De afschrikkingskracht van de NAVO rust op de zekerheid dat als één lid wordt aangevallen, de rest dat lid te hulp schiet. Twijfel is corrosief en stelt Europa bloot aan gevaar.

De Europese realiteit

Laten we de realiteit voor Europa verduidelijken. Het is een met schuld beladen, vergrijzend continent met een zwakke economische groei dat zichzelf nauwelijks kan verdedigen of harde macht kan tonen. Wereldwijde regels over handel, grenzen, defensie en technologie worden overhoopgehaald.

Als Rusland een van de Baltische staten binnenvalt, of desinformatie en sabotage gebruikt om Oost-Europa te destabiliseren, wat zal Europa dan doen?

Na de dictator-uitspraak van Trump: ‘Dit gaat niet over verkiezingen, het gaat erom Zelensky uit de weg te ruimen’

Tot nu toe is het antwoord: ineenkrimpen. Na de MAGA-aanval kwamen Europese leiders op 17 februari haastig bijeen in Parijs. Het enige waar ze in slaagden, was tonen hoe verdeeld ze zijn. Drie jaar na de Russische invasie heeft Europa zijn defensie-uitgaven nog altijd niet voldoende verhoogd. Het blijft gevangen in een achterhaalde wereldvisie van multilaterale verdragen en gedeelde waarden.

Europa moet dringend opnieuw leren hoe het macht kan verwerven en gebruiken. Het moet bereid zijn om tegenstanders en soms ook vrienden, waaronder Amerika, het hoofd te bieden – want Amerika zal er ook na Trump nog altijd zijn. In plaats van zich te verschuilen, moet het de dreiging objectief beoordelen. Rusland is een oorlogsmachine met een enorme nucleaire wapenvoorraad, maar het heeft ook een middelgrote, afnemende economie.

Europa moet ook zijn eigen sterke punten objectief beoordelen: hoewel de groei traag is, is Europa nog altijd een economische en handelsgigant met enorme reserves aan talent en kennis. Die middelen moeten worden ingezet om de groei nieuw leven in te blazen, zich te herbewapenen en zich te doen gelden.

Embargo aanscherpen

Wat betekent dat? Op korte termijn moet Europa een gezant benoemen om met Oekraïne, Rusland en de Verenigde Staten te onderhandelen. Het moet zijn embargo tegen Rusland aanscherpen, zelfs als Amerika de sancties versoepelt. Europa zou ook eenzijdig de 210 miljard euro aan bevroren Russische tegoeden in Europese banken moeten benutten. Dat geld kan worden gebruikt om Oekraïne verder te laten vechten of zich te herbewapenen nu de Amerikaanse financiering opdroogt.

Op de middellange termijn is een enorme defensiemobilisatie nodig. Als Europa niet op Amerika kan rekenen, moet het beschikken over eigen zwaar transport, logistiek, surveillance: alles. Er moeten besprekingen worden opgestart over hoe Groot-Brittannië en Frankrijk hun kernwapens kunnen inzetten om het continent te beschermen. Dat alles zal een fortuin kosten.

De defensie-uitgaven moeten stijgen naar 4 à 5 procent van het bbp, zoals normaal was tijdens de Koude Oorlog. Hogere defensie-uitgaven, vooral als een deel daarvan aan Amerikaanse wapens wordt besteed, kunnen Trump mogelijk overhalen om in de NAVO te blijven, maar Europa moet momenteel aannemen dat Amerikaanse steun niet gegarandeerd is.

Die herbewapening financieren vereist een fiscale revolutie. Het nieuwe doel zal jaarlijkse extra uitgaven van meer dan 300 miljard euro vergen. Een deel daarvan moet worden gefinancierd door de uitgifte van meer gemeenschappelijke en individuele schulden.

Om die te kunnen dragen, zal Europa de sociale uitgaven moeten verlagen: de voormalige Duitse bondskanselier Angela Merkel zei ooit dat Europa goed was voor 7 procent van de wereldbevolking, 25 procent van het mondiale bbp, maar 50 procent van de sociale uitgaven.

Om de groei te stimuleren, moet Europa doorzetten met de al lang noodzakelijke maar steeds uitgestelde hervormingen, van het verenigen van kapitaalmarkten tot deregulering.

Een nieuwe droom voor een oud continent

De nachtmerrie die Poetin en nu ook Trump hebben veroorzaakt, kan Europa uiteindelijk dwingen om te veranderen hoe het zichzelf organiseert. De overdreven fixatie op procedures en structuren – inclusief de eurozone, de Europese Unie en vele andere samenwerkingsverbanden – vertraagt besluitvorming, sluit belangrijke spelers zoals Groot-Brittannië buiten en geeft invloed aan landen zoals Hongarije, die de Europese defensie willen ondermijnen, of Spanje, dat terughoudend is om zich te herbewapenen.

Dat alles klinkt buitensporig. De NAVO is het succesvolste bondgenootschap ter wereld: het is moeilijk voor te stellen dat het verdwijnt. Maar de oude orde is verdwenen, alles is nieuw geworden. Europa moet dat onder ogen zien voordat het te laat is.

© The Economist