‘Hoe Armenië de dupe wordt van Brusselse deal met dictator’

Opnieuw heeft Europa de energie van de agressor nodig. Jaarlijks gaat er 8 miljard kubieke meter gas van Azerbeidzjan naar Europa, en dat wordt nog veel meer. De winst gebruikt Bakoe voor een modern leger om die arme Armeniërs onder de voet te lopen, schrijft Robbert de Witt.

Het lijkt een conflict ver weg, in de onherbergzame Kaukasus, waarmee Europa verder maar weinig te maken heeft. Maar dat klopt niet. De plotse opleving van het slepende conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan heeft juist alles te maken met wat er in Europa gebeurt.

Tanks en soldaten uit Azerbeidzjan stroomden vorige week Nagorno-Karabach in, om daar ‘terroristen’ te ontwapenen. Geconfronteerd met een militaire overmacht, legden die al snel de wapens neer. Nagorno-Karabach is een enclave: het ligt midden in Azerbeidzjan, maar er wonen voornamelijk Armeniërs. Slechts een smalle corridor verbindt het gebied met Armenië.

Kort voordat de Sovjet-Unie uiteenviel, kozen de inwoners van de enclave ervoor om bij Armenië te horen. Armenië en Azerbeidzjan vochten een bloedige oorlog uit, zonder dat een van beide landen echt zijn zin kreeg.

In 2020 probeerde Azerbeidzjan opnieuw Nagorno-Karabach in te nemen. Dat lukte bijna: de Armeniërs werden op de knieën gedwongen, totdat Rusland een wapenstilstand bedong en tweeduizend militairen stuurde om de wankele vrede te bewaken. Maar Azerbeidzjan kon de eindzege ruiken doordat de kaarten dankzij de oorlog in Oekraïne ineens heel gunstig liggen.

Azerbeidzjan ligt aan de Kaspische Zee, waar olie en gas over de kades klotst. Glanzende wolkenkrabbers in Bakoe moeten het land het Qatar van de Kaukasus maken. Tegelijk is het een uiterst repressief land, dat al decennia wordt geregeerd door de Aliyevs. EW-correspondent Linda Otter beschreef onlangs hoe tegenstanders van de Aliyev-dynastie worden geïntimideerd, afgeluisterd, gevangengezet of het land uitgetreiterd.

Om kritiek uit het Westen te voorkomen, probeerde president Ilham Aliyev onder anderen leden van de Raad van Europa om te kopen. Hun werden tripjes, lucratieve contracten en prostituees aangeboden. Miljarden die niet naar het buitenland werden weggesluisd, werden in het moderne leger gestoken. Klaar voor de aanval op Nagorno-Karabach.

(Lees verder onder de preview.)

De sympathie gaat dan automatisch naar die arme Armeniërs. Zij zijn toch een beetje de Joden van de Kaukasus: zij hebben een oude cultuur en Armenië – de eerste staat waar het christendom staatsreligie werd – is bezaaid met schitterende kloosters van meer dan duizend jaar oud. Maar het land heeft verder weinig rijkdommen. Cynisch gezegd is de bevolking zelf het belangrijkste exportproduct: net als de Joden wonen er meer Armeniërs in het buitenland dan in het land zelf.

Omringd door moslimlanden als Iran, Turkije en Azerbeidzjan, vertrouwden de christelijke Armeniërs voor hun veiligheid noodgedwongen op Moskou. Al in de tsarentijd zag Moskou het landje als buffer tegen de moslimlanden aan de zuidgrens. Een Armeense zei tegen nieuwszender Al Jazeera: ‘De NAVO steekt geen poot uit, niemand heeft ons ooit geholpen behalve Rusland.’ Tot nu dan, want Poetin voert elders oorlog.

Intussen blijft het een beetje stil in Brussel, ondanks deze nieuwe oorlog aan de rand van Europa. Want opnieuw heeft Europa de energie van de agressor nodig. Jaarlijks gaat er 8 miljard kubieke meter gas van Azerbeidzjan naar Europa. Dankzij een nieuw contract wordt dat vanaf 2027 20 miljard kuub.

‘Azerbeidzjan is een zeer betrouwbare partner,’ loofde commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar nieuwe leveranciers. Een complimentje dat haar nog vaak zal worden aangerekend.

Toch is kritiek wat al te gemakkelijk. Europa kan nu eenmaal (nog) niet zonder olie en gas van elders. Van de tien landen met de grootste olie- en gasreserves zijn er acht ondemocratisch. Wil Europa zich niet opnieuw afhankelijk maken van één dictatuur – zoals met Rusland gebeurde – dan zal het, zoals een Duitse krant schreef, moeten ‘diversifiëren in dictaturen’: genoeg gas en olie kopen om de winter door te komen, maar niet zo veel dat Europa chanteerbaar wordt. Het is even niet anders.

Apathisch toekijken hoeft niet. De miljardendeal met bijbehorende miljardeninvesteringen zijn een sterk drukmiddel om Aliyev tot terughoudendheid te dwingen. Dat helpt meer dan zwijgen over het lot van Armenië. Dringend gewenst: lef en spierballenpolitiek.