Historicus Adam Tooze: ‘De rekening van de Brexit is nog altijd niet betaald’

Na amper 45 dagen stapte Liz Truss op als premier van het Verenigd Koninkrijk. Economisch historicus Adam Tooze (Columbia University) fileert haar beleid. ‘Veel tory’s kregen de indruk dat ze overal mee konden wegkomen.’

Liz Truss nam vorige week ontslag nadat ze het Britse financiële systeem bijna had laten crashen met haar belastinghervorming. Was ze als regeringsleider niet opgewassen tegen de macht van de financiële markten? ‘Een premier met meer steun in de eigen partij had dit misschien kunnen overleven,’ zegt de vooraanstaande Britse historicus en econoom Adam Tooze, ‘maar voor Truss was het te veel.’

Wat deed ze verkeerd?

Adam Tooze: Ze probeerde het bluffen over de Brexit te overtreffen. De economische gevolgen van het vertrek uit de Europese Unie zijn lange tijd verdoezeld door een soepel monetair beleid. De rekening van de Brexit is eigenlijk nog altijd niet betaald. Veel tory’s kregen daardoor de indruk dat ze overal mee konden wegkomen. Truss en haar vertrouweling Kwasi Kwarteng vertegenwoordigen die tory-generatie. Ze droomden van een ‘global Britain’ en wilden terug naar het thatcherisme.

Groot-Brittannië moest, zoals Truss’ voorganger Boris Johnson al had beloofd, een ‘Singapore aan de Theems’ worden, met lage belastingen en een soepele regelgeving.

Tooze: Ik heb die vergelijking met Singapore altijd al belachelijk gevonden. Wie er ooit is geweest, weet dat Groot-Brittannië nog een lange weg heeft af te leggen om Singapore in te halen. Maar er was ook een probleem waarvan Truss en Kwarteng zich blijkbaar helemaal niet bewust waren: er lag een bom onder de obligatiemarkt, dat tot ontploffing werd gebracht toen de rente plotseling steeg nadat de plannen om de belastingen te verlagen waren voorgesteld.

U bedoelt de financiële derivaten, die een aantal Britse pensioenfondsen op korte termijn aan de rand van het faillissement brachten?

Tooze: Ja. Velen waren verrast door die kwetsbaarheid van het financiële systeem. Ik vraag me af hoe het komt dat men opnieuw in die val trapt. Het is een structureel probleem dat niet alleen Engeland treft.

De tory’s schoven de regeringsverantwoordelijkheid schaamteloos heen en weer.

Groot-Brittannië is de bakermat van het kapitalisme. Vroeger werd het beschouwd als de stem van de economische redelijkheid in Europa. Hoe kan zo’n trotse natie zich zo belachelijk maken?

Tooze: Het beeld van een redelijk Engeland komt en gaat. Ik ben opgegroeid in de jaren zeventig. Toen werd Groot-Brittannië niet gezien als het centrum van de economische redelijkheid, maar van het economische verval. Maar je kunt je vragen stellen bij het gezond verstand van de Britse bovenklasse. Een halve eeuw lang zagen de hogere kringen hun land als een grote imperiale macht, ook al was dat niet meer het geval. Voor mij is de Brexit het beste voorbeeld van een economisch beleid dat de zwaartekracht ontkent. Maar ook de Bank of England heeft de ondergang van de tory’s bewerkstelligd. De situatie op de obligatiemarkt kon alleen zo kritiek worden omdat de centrale bank zich eraan wilde onttrekken. Conservatieve kringen geloven dat het op lange termijn gezonder is voor de economie als centrale banken niet ingrijpen. Engeland heeft dat geprobeerd. De markt voor staatsobligaties zou als het ware zonder steunwieltjes verder blijven draaien. Alleen hielden privébeleggers rekening met de risico’s van een staatsschuld.

Ook de Europese Centrale Bank en de Amerikaanse FED willen hun monetaire beleid normaliseren.

Tooze: Als het experiment daar op dezelfde manier uitpakt, zult u me binnenkort vast moeten interviewen over de economische redelijkheid van de Europeanen en de Amerikanen. De markt voor staatsobligaties is enorm belangrijk, juist omdat ze zo liquide is. Maar wat als die liquiditeit opdroogt? Dat is een vraag die me veel zorgen baart.

Hoe kan Groot-Brittannië uit de crisis raken?

Tooze: De tory’s zullen koste wat het kost hun verliezen bij de verkiezingen proberen te minimaliseren. Boris Johnson mag dan in 2019 een absolute meerderheid hebben behaald, de manier waarop de regeringsverantwoordelijkheid binnen zijn partij heen en weer wordt geschoven is schaamteloos. Ik ben geen politoloog, maar ik denk dat dit soort zaken ook in de Britse politiek niet snel vergeven worden.

Hoe zou een nieuw economisch model voor Groot-Brittannië er kunnen uitzien?

Tooze: De volgende regering moet de schade inperken. De kosten van de Brexit worden steeds duidelijker, de meerderheid van de mensen vindt nu dat het een vergissing was. De stemming over immigratie is ook omgeslagen, omdat de Britten beseffen dat de economie niet werkt zonder geschoolde buitenlandse werknemers, en het gezondheidsstelsel evenmin. Een Labourregering zou kunnen proberen het beste te maken van deze rampzalige situatie, door bijvoorbeeld een nieuw handelsakkoord met de Europese Unie te sluiten.

(c) Der Spiegel / Vertaling Els Snick