Manfred Weber: ‘Het Westen moet wapens, wapens en nog eens wapens leveren’

Manfred Weber, de voorzitter van de Europese christendemocraten, neemt veel hooi op de vork: de EU moet hervormd worden, Oekraïne en Moldavië moeten een duidelijk perspectief op lidmaatschap krijgen en Poetin moet op de knieën gedwongen worden. Is dat haalbaar?

De EVP, de christendemocratische familie in het Europees Parlement, verkeert in crisis. Ze levert amper 7 van de 27 premiers van EU-lidstaten. De grootste economie die door een christendemocraat geleid wordt, is Oostenrijk. Wat loopt er fout?

Manfred Weber: ‘Het staat buiten kijf dat we aan macht ingeboet hebben. Dat komt doordat veel democratische samenlevingen vandaag gepolariseerd zijn. Net daarom is het handelsmerk van de christendemocraten, bruggen bouwen en uiteenlopende belangen samenbrengen, meer dan ooit broodnodig.’

U zinspeelt op de oorlog in Oekraïne. Die had misschien vermeden kunnen worden als christendemocraten zoals Angela Merkel niet jarenlang op de rem hadden gestaan voor het Oekraïense lidmaatschap bij de EU en de NAVO. Was dat een fout?

Weber: ‘Men heeft lang gedacht dat vooral economische verwevenheid stabiliteit garandeerde. Dat was bij velen de consensus. De oorlog heeft ons brutaal uit die naïeve droom doen ontwaken. De vraag is of we nu wel de juiste oplossingen vinden.’

Wat zijn die oplossingen dan?

Weber: ‘Het is ten eerste noodzakelijk om als EU een politiek signaal te sturen en aan Oekraïne de status van kandidaat-lidstaat te geven. Hetzelfde geldt voor Moldavië.’

Wat heeft Oekraïne aan een dergelijk signaal?

Weber: ‘Daarmee zeggen we: “Jullie zijn welkom. Jullie strijden voor de goede zaak.” Als we dat verzuimen, zal Oekraïne zich niet welkom en niet aanvaard voelen. Zo zal het een deel van zijn innerlijke kracht verliezen.’

Zo’n signaal kan Vladimir Poetin provoceren en leiden tot een nieuwe escalatie van de oorlog. Zou een zuiver politiek signaal dat waard zijn?

Weber: ‘Poetins ziekelijke denken mag niet de maatstaf zijn voor onze acties. Wel moeten we de krachten versterken die opkomen voor vrijheid, democratie en de rechtsstaat.’

Wat houdt dat precies in?

Weber: ‘Voor ons betekent dat in de eerste plaats dat we Oekraïne met alle mogelijke middelen moeten helpen. Het land staat op de rand van het bankroet en heeft geld nodig. Ten tweede moet het Westen wapens, wapens en nog eens wapens leveren. Als er meer mensen bereid zijn om te vechten dan er wapens voorhanden zijn, klopt er iets niet. Daar moeten wij bijspringen.’

In Oekraïne zijn er ook problemen met de rechtsstaat. De EU sloot al in 2014 een associatieverdrag met Oekraïne en heeft miljarden in het land geïnvesteerd. Desondanks is er weinig vooruitgang geboekt in de strijd tegen corruptie. Ook op andere vlakken zijn Oekraïne en Moldavië mijlenver verwijderd van de criteria om kandidaat-lidstaat te worden. Moet de EU daarvoor de ogen sluiten?

Weber:‘Het is geen kwestie van wegkijken, maar van gebruikmaken van het politieke momentum. Ook de voormalige DDR, die allerminst perfect was, was na enkele maanden deel van de EU. Nog een voorbeeld: toen in 1951 de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) werd opgericht, was het allerminst duidelijk of Duitsland al een volwassen democratie was. Toch werd het lid. Frankrijk en de andere lidstaten hadden de moed om Duitsland te vertrouwen. Ik ben graag bereid de Oekraïners datzelfde voordeel van de twijfel te geven..’

In het geval van Duitsland is die beslissing goed uitgevallen. Andere EU-lidstaten, zoals Polen en Hongarije, zijn 18 jaar na hun toetreding op de terugweg naar de autocratie. Waarom weet u zo zeker dat in Oekraïne niet hetzelfde zal gebeuren, vooral als het overhaast binnengehaald wordt?

Weber:‘Volledige zekerheid is er nooit. Natuurlijk moet een nieuwe uitbreiding van de EU hand in hand gaan met een verdieping. Anders wordt ze volkomen vleugellam. Het zou niet meer mogelijk zijn om elk land een Eurocommissaris te laten leveren. Er zijn vandaag al meer landen dan commissarissen. Ook de verplichting om elke beslissing op het vlak van buitenlands en financieel beleid unaniem te nemen, moeten we afschaffen. Uiteindelijk hebben we moed nodig. Toen Bulgarije in 2007 EU-lid werd, voldeed het ook niet volledig aan alle voorwaarden. Vandaag ontwikkelen veel landen zich in de juiste richting. Daarom moeten we de westelijke Balkanlanden een duidelijk perspectief op toetreding en een concreet tijdschema geven, en even duidelijk aankondigen wat er gebeurt als ze de doelen niet halen. Dan moeten we er ook over nadenken om de Europese geldkraan naar die landen dicht te draaien.’

Dat had de EU al veel vroeger kunnen doen. Is ze vergeten welke aantrekkingskracht ze in Oost-Europa heeft?

Weber:‘De oorlog in Oekraïne zal de relatie tussen Oost- en West-Europa in de EU fundamenteel veranderen. De Midden- en Oost-Europeanen zullen zich niet meer laten afschepen. Ze zeggen terecht aan het Westen: “Jullie beleid heeft ons naar de crisis gevoerd, hoewel we er jullie altijd voor gewaarschuwd hebben.” De oorlog kan de Europeanen meer dan ooit samenbrengen in hun veroordeling van de Russische brutaliteit en in de wijdverspreide solidariteit met Oekraïne. We beleven een Kiev-moment. Helaas is de EU er als de kippen bij om deze historische kans te verspelen.’

Wat is die kans dan?

Weber:‘De EU moet eindelijk een gemeenschappelijk buitenlands en defensiebeleid gaan voeren, met onder meer een gezamenlijk raketschild en een collectieve cybersecurity. De EU-landen kunnen ook samen werk maken van de aankoop van vliegdekschepen om in te zetten als zelfverdediging of in crisisgebieden in de rest van de wereld.’

De EU als hulpsheriff van de VS?

Weber:‘Op dit moment spelen de VS een cruciale rol. Maar mogelijk kunnen zij ons niet op lange termijn beschermen en moeten ze zich op Azië richten. Daarom moet de EU zelf haar buitenlands en defensiebeleid uitstippelen en eindelijk volwassen worden. Dan rijst ook de vraag over een nucleair schild.’

Hoe bedoelt u?

Weber:‘De Europeanen moeten het aanbod van Emmanuel Macron bestuderen en erover nadenken hoe we de Franse nucleaire wapens kunnen omzetten in een schild voor alle EU-lidstaten.’

Voor zover bekend heeft Macron de EU-lidstaten alleen een ‘strategische dialoog’ aangeboden over nucleaire afschrikking en de deelname aan nucleaire gevechtsoefeningen. Dat is niet hetzelfde als aanbieden om zijn nucleaire schild over de hele EU uit te vouwen.

Weber:‘Correct. Het Franse initiatief was vaag, maar het was er wel, meermaals zelfs. Duitsland heeft het nooit ernstig genomen. Daarnaast heeft de EU een wederzijdse hulp- en bijstandsclausule…’

… die nog maar eens geactiveerd is. Dat gebeurde in 2015 ook al, na de terreuraanslagen in Frankrijk.

Weber:‘En Frankrijk heeft zich met dat verdrag bereid verklaard om de andere lidstaten in het geval van een gewapende aanval met alle beschikbare middelen bij te staan. Dat moeten we nu kunnen concretiseren, voor zover Frankrijk daartoe bereid is. De EU moet zich in de toekomst zelfstandig kunnen verdedigen. Dat zou de NAVO verder versterken, maar we moeten altijd in het achterhoofd houden wat er kan gebeuren als we niet meer kunnen rekenen op de massale Amerikaanse steun.’

Draait de toekomst van de EU vooral om defensie?

Weber: ‘Nee, de EU moet ook op andere vlakken een leidende rol op zich nemen. De oorlog in Oekraïne en de pandemie hebben aangetoond dat de samenwerking op energie- en gezondheidsvlak in haar huidige vorm niet houdbaar is. We zijn op een punt gekomen dat de oude formule voor welvaart, met goedkope energie uit Rusland en grote afzetmarkten in China, niet meer werkt. We hebben iets nieuws nodig, maar we mogen bij China niet dezelfde fouten maken als bij Rusland. We mogen niet volledig afhankelijk worden, maar hebben wel een vrijhandelszone van de vrije wereld nodig, een interne markt voor democratieën. 60 procent van de wereldhandel gebeurt al tussen vrije landen. Dat cijfer moet omhoog. Het is niet aan China om de wereld te regeren, maar aan ons, Europeanen, samen met onze partners voor de vrijheid.’

De unanimiteit schrappen, een gezamenlijk buitenlands, gezondheids- en energiebeleid, vliegdekschepen en atoomwapens: dat zou een herziening van de EU-verdragen betekenen. Die is vrijwel onmogelijk omdat alle lidstaten het erover eens moeten zijn en sommige zelfs een referendum moeten organiseren.

Weber:‘Ik zou zelfs nog een stap verder gaan. Ik strijd voor een democratisch Europa. Waarom niet nadenken over een rechtstreeks verkozen president van de EU? Die kan dan op gelijke voet met de presidenten van de VS en China praten. We moeten de moed vinden om aan de verdragen te raken. Het zal absoluut niet makkelijk zijn, maar dat is het nooit geweest.’

Over dergelijke zaken wordt nu nauwelijks gesproken. Hoe komt dat?

Weber:‘Het ontbreekt ons aan leiders. Noch bondskanselier Scholz, noch president Macron neemt die rol op zich. Vandaag is een generatie politici aan de macht die het schijnbaar niet gewoon is beslissingen van historisch belang te nemen. Dat was ooit anders. Helmut Kohl besloot als bondskanselier tot de eenmaking van Oost- en West-Duitsland en streed voor de invoering van de euro. Toen vroeg men zich niet af wat er populair zou zijn, maar wat er belangrijk is. Nu gaat het over de vraag of we in de wereld van morgen onze waarden zullen kunnen behouden. We moeten de EU als een gemeenschap van lotgenoten zien. We moeten Europeanen worden.’

Markus Becker en Jan Puhl

© Der Spiegel/ Vertaling Dries Blontrock