‘Het werd tijd dat Duitsland en Polen weer naar elkaar zouden toegroeien’

Door meer uitgebreid samen te werken willen Duitsland en Polen ‘een nieuwe dynamiek’ scheppen. De Duitse en Poolse regeringen hebben daarvoor een 40 bladzijden tellend Actieplan uitgewerkt.

Na zes jaar was het weer zover. Bondskanselier Olaf Scholz had afgelopen dinsdag in Warschau met zijn ministers deelgenomen aan consultaties met de Poolse regering. In feite hadden zulke gemeenschappelijke regeringsconsultaties minstens eenmaal per jaar moeten plaatsvinden, zoals het Duits-Poolse Nabuurschapsverdrag van 17 juni 1991 stipuleert. Maar de afgelopen jaren was de stemming er niet naar. De nationaal-conservatieve partij PiS die van 2015 tot 2023  de macht uitoefende in Warschau, ging zich voortdurend te buiten aan anti-Duitse retoriek. Ze eiste van de Bondsrepubliek zelfs 1,3 biljoen euro aan herstelbetalingen voor al het leed dat de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog over Polen had uitgestort.

Gespreksforum

Op 11 december 2023 trad Donald Tusk met zijn Burgerplatform (PO) aan als nieuwe premier van Polen. Direct begon de toon tegenover de westelijke buur te veranderen. Minister van Buitenlandse Zaken Radoslaw Sikorski verkondigde: ‘Duitsland is geen vijand, maar een bondgenoot.’ Het werd inderdaad tijd dat Duitsland en Polen weer naar elkaar zouden toegroeien. Dat is te wijten aan de ‘gebeurtenissen’ in hun respectievelijke buurlanden Frankrijk en Oekraïne.

Duitsland, Polen en Frankrijk plegen sinds augustus 1991 overleg met elkaar over grensoverschrijdende samenwerking, de Europese integratie en internationale politiek. Hun gespreksforum, de zogenaamde ‘Driehoek van Weimar’, zou volgens waarnemers wel eens onder druk kunnen komen staan als het Rassemblement national van Jordan Bardella zondag de tweede ronde van de Franse parlementsverkiezingen wint. Een eventuele ‘ruk naar rechts’ in Frankrijk zouden de centrumlinkse regeringen van Scholz en Tusk niet weten te smaken. In dat geval zouden ze meer op elkaar aangewezen zijn.

Oostelijke flank

Dan is er nog de Russisch-Oekraïense oorlog. Polen is de grootste lidstaat van de Europese Unie (EU) die aan het bedreigde Oekraïne en aan de Russische exclave Kaliningrad (het vroegere Königsberg) grenst. Zijn oostelijke grens is dus ook de buitengrens van de EU. Warschau laat over zijn steun aan Oekraïne niet de minste twijfel bestaan. Die geografische positie en die strategische aanpak verklaren mee het zelfverzekerde optreden van Polen op het Europese en internationale toneel. De Poolse regering verwacht dan ook dat de Duitse haar steentje bijdraagt tot de versterking van de oostelijke flank van de NATO.

Scholz ging daar in zijn slottoespraak in Warschau op in: ‘De veiligheid van Europa kunnen we enkel samen verdedigen.’

Actieplan

Door meer uitgebreid samen te werken willen beide landen ‘een nieuwe dynamiek’ scheppen. De Duitse en Poolse regeringen hebben daarvoor een 40 bladzijden tellend Actieplan uitgewerkt. Een groot gedeelte ervan is gewijd aan internationale veiligheid. Ze willen hun defensiecapaciteiten versterken en de productie van militair materiaal verhogen. Polen wil vanuit zijn eigen sterk engagement voor Oekraïne niets liever dan dat Duitsland zijn defensiebudget verhoogt. Sinds zijn voorzitterschap van de Europese Raad (red. – van 1 december 2014 tot en met 30 november 2019) is Tusk ook gewonnen voor de uitbouw van een Europese veiligheidsarchitectuur. ‘NATO first’ luidt nog altijd het motto van de Polen, maar alleen al een Europese zuil binnen de NATO zou het Bondgenootschap als instrument van afschrikking nog verder ten goede komen.

Zelfbewustzijn

Dat betekent volgens Tusk niet dat er nu ‘Duitse tanks door Polen zouden moeten rollen’. Dat is gelet op de historische ervaringen niet aan de orde en de Duitsers zijn daar uiteraard ook geen vragende partij voor. Die uitspraak toont wel aan dat Polen inzake Europese militaire samenwerking de dans wil leiden. Het zelfbewustzijn van Polen is zelfs zo groot dat het verzaakt aan de astronomische som die Jaroslaw Kaczynski, voorzitter van PiS, eertijds van Duitsland verlangde.

Niettemin wil Tusk bij de eigen oppositie niet overkomen als een ‘onkritische vriend van de Duitsers’. Hij staat daarom nog altijd op een materiële en morele ‘Wiedergutmachung’ die ook vanwege de Duitsers ‘creatief denken’ vooropstelt. Die kan onder meer bestaan uit een humanitaire geste van Berlijn voor de paar tienduizenden Poolse overlevenden van de Tweede Wereldoorlog en uit de eventuele heropbouw in Warschau van een 18de-eeuws paleis van de keurvorsten van Saksen toen die nog koningen van Polen waren.

De Duitse troepen hadden het in december 1944 bij hun terugtrekking opgeblazen. Ook de bouw van een Duits-Pools Huis in Berlijn als plaats van reflectie over de geschiedenis moet de relaties tussen beide landen weer nieuw leven inblazen. Dat komt Europa ten goede. Duitsland en Polen vullen het geografische midden van Europa op en stralen elk kracht en invloed uit naar respectievelijk West- en Oost-Europa toe.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.