‘Het reveil van rechts valt niet meer te negeren’

2024 was al het jaar van een zeer internationale ruk naar rechts, en in 2025 zou dat fenomeen zich nog nadrukkelijker kunnen manifesteren. Januari is amper van start gegaan en in ­Oostenrijk zijn de pogingen om een klassieke driepartijenregering te vormen met conservatieve ­christendemocraten (ÖVP), socialisten (SPÖ) en liberalen (NEOS) definitief afgeblazen.

De Oostenrijkse socialisten weigeren mee te gaan in de besparingen die de twee andere, meer rechtse partijen noodzakelijk achten. De ÖVP-leiding tast nu het enige werkbare alternatief af: een coalitie met de extreemrechtse FPÖ van Herbert Kickl.

De socialisten wisten natuurlijk wat de politieke gevolgen zouden zijn van hun standpunt, namelijk dat extreemrechts in de regering kan komen. Dat vinden ze minder erg dan zelf deel te moeten uitmaken van een regering die de bevolking te harde besparingen wil opleggen. Ook al gebeurt dat, in Oostenrijk net als in België, onder druk van de Europese Commissie. Ook de Europese technocraten in Brussel zijn niet blind voor de politieke consequenties van hun budgettair beleid. De kaarten liggen in alle lidstaten anders, maar ook weer niet. Als klassieke beleidspartijen niet willen of niet kunnen meeregeren, is de extreemrechtse optie ‘een piste’ geworden. Het maakt niet uit of het land Nederland, Finland, Zweden of Oostenrijk heet.

Nergens is dat zo duidelijk als in Italië. De Italiaanse premier Giorgia Meloni komt uit de post-fascistoïde Movimento Sociale Italiano (MSI), daarna werd ze leider van de extreemrechtse Fratelli d’Italia. Sinds 2022 leidt ze een regering met twee coalitiepartners in de ultrasmalle marge tussen extreem- en populistisch rechts: de Lega van Matteo Salvini en Forza Italia van wijlen Silvio Berlusconi. Dat kabinet krijgt ‘externe steun’ van conservatieve liberalen en de christendemocratische restanten en zelfs van de Movimento Animalista, de Italiaanse partij van de dieren. Italië heeft leren leven met extreemrechts.

In 2021 maakte socioloog Mark Elchardus ophef omdat hij vond dat het Vlaams Belang niet meer als een ondemocratische partij mocht worden beschouwd en dus een plaats verdiende in onze regeringen en besturen. Het leverde de voormalige progressieve intellectueel stevige kritiek op als wegbereider en bedjespreider van extreemrechts. Vier jaar later is de Elchardus-these in de feiten mainstream. Behalve in België, op een paar onbelangrijke gemeenten na.

Alles went, zeker in Oostenrijk. Extreemrechts was al een coalitiepartner in de kabinetten Schüssel I en II (2000-2007) en Kurz I (2017-2019). Dat straks mogelijk Kickl I er komt, zorgt amper voor deining. Dat Schüssel en Kurz nog christendemocraten waren en Oostenrijk met Kickl de eerste volbloed extreemrechtse kanselier kan krijgen sinds de Anschluss, lijkt haast een detail in de geschiedenis. Vervult Giorgia Meloni haar functie dan niet in tot algemene tevredenheid? Ze krijgt applaus, zelfs waardering.

Het hooggewaarde medium Politico riep haar – nu al – uit tot ‘de meest invloedrijke Europese persoon in 2025’. ‘If you’re Musk, the number you dial belongs to Giorgia Meloni’, schreef Politico. ‘In minder dan een decennium is de leider van de rechtse Broeders van Italië uitgegroeid van een ultranationalistische gekkin tot een gekozen premier van Italië en heeft ze zich gevestigd als een figuur met wie Brussel, en nu Washington, kunnen zakendoen.’

Zakendoen: neem het maar letterlijk. Meloni’s antimigrantendiscours is bikkelhard. Maar de Italiaanse ondernemingen beschikken onder haar regering over méér spotgoedkope buitenlandse werkkrachten dan voordien. Dat wordt zeer gewaardeerd.  

Natuurlijk zal dus ook het nieuwe Washington van Donald Trump en Elon Musk zakendoen met een regeringsleider als Giorgia Meloni. Trump was alvast verguld om haar de hand te mogen  drukken, nog voor zijn eigen eedaflegging. Verwondert het? Deze week onderneemt Joe Biden zijn laatste officiële reis als president. De bestemming is… Rome. Ook al bezoekt Biden als goed katholiek paus Franciscus, algemeen wordt die trip beschouwd als een merkwaardige blijk van respect voor Meloni.  

Het rechtse reveil valt niet meer te negeren. Anders dan in de Koude Oorlog voert vandaag zowel het Oosten (Rusland, China) als het Westen (de Verenigde Staten) een gerichte politiek van steun aan rechtse partijen en politici. Sinds de Tweede Wereldoorlog is dat nooit gezien, en zeker niet sinds de val van de Muur. Volle 35 jaar na 1989 wrijft links zich nog altijd het stof uit de ogen.