‘Het is in de eerste plaats propaganda’: waarom Zelensky westerse gevechtsvliegtuigen wil

Zelfs als Oekraïne morgen F-16’s krijgt, zal het die waarschijnlijk pas in 2024 kunnen gebruiken. ‘Dit is niet het wapensysteem dat Oekraïne nu nodig heeft.’

Tijdens zijn reis naar West-Europa vroeg Volodymyr Zelensky deze week onder meer om westerse gevechtsvliegtuigen. Bij zijn bezoek aan het Britse Lagerhuis van eergisteren overhandigde de Oekraïense president een pilotenhelm aan parlementsvoorzitter Lindsay Hoyle. In zijn speech voor het parlement vroeg hij met aandrang om zijn land van‘wings of freedom’ te voorzien. Een voormalig acteur en regisseur hoef je niet uit te leggen hoe hij zijn PR moet verzorgen. Achteraf kondigde de Britse premier Rishi Sunak aan dat Oekraïense piloten weldra getraind zullen worden op Britse luchtmachtbasissen.

Ook in Brussel kwam het onderwerp ter sprake. In haar speech tijdens het Oekraïense bezoek aan het Europees Parlement refereerde parlementsvoorzitter Roberta Metsola aan het vraagstuk door het – grotendeels gemythologiseerde – verhaal te vertellen van de drie gevechtsvliegtuigen die haar thuisland Malta verdedigden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de daaropvolgende gesprekken met Europese leiders bleven concrete beloftes evenwel uit. Zelensky zal voorlopig dus nog moeten wachten op die ‘vleugels der vrijheid’.

Toch lijken verschillende Europese landen stilaan klaar om, in navolging van de honderden tanks die de afgelopen weken al werden beloofd, een stap verder te gaan. De Poolse premier Mateusz Morawiecki zei donderdag dat Polen bereid was om gevechtsvliegtuigen te sturen, maar dan enkel in NAVO-verband. Ook Nederlands buitenlandminister Wopke Hoekstra verklaarde deze week dat Nederland de vraag om moderne gevechtsvliegtuigen te leveren zal bekijken. Maar is dat een goed idee?

Luchtafweer

Momenteel gebruikt het Oekraïense leger enkel oude MiG-29’s en Soechoj-25’s, gevechtsvliegtuigen die dateren uit de Sovjettijd. ‘Het verschil in kwaliteit is groot’, zegt Tom Simoens, docent geschiedenis aan de Koninklijke Militaire School. ‘De oude Sovjettoestellen zijn rudimentaire vliegtuigen die technologisch verouderd zijn. Ook qua bewapening zijn moderne F-16’s een stuk krachtiger. Ze hebben bovendien verschillende software-updates gehad, terwijl de oude Sovjetvliegtuigen nog min of meer lijken op hoe vliegtuigen er in de Tweede Wereldoorlog uitzagen.’

Ondanks die technische superioriteit trekken militaire experts het nut van F-16’s in de huidige omstandigheden in twijfel. In Oekraïne is er momenteel een staat van ‘mutual air denial’: omdat zowel Rusland als Oekraïne over performante luchtafweer beschikken, kan geen van beide zijn gevechtsvliegtuigen efficiënt inzetten aan het front. Het is een toestand die ook F-16’s niet kunnen verhelpen. ‘Het Russische leger heeft luchtafweersystemen die ook voor F-16’s zeer gevaarlijk zijn’, aldus Simoens. ‘Daardoor kunnen toestellen enkel in de buurt van het front opereren als ze laag vliegen, en daar zijn de wapensystemen van een F-16 quasi onbruikbaar. Bovendien hebben F-16’s eigenlijk AWACS (radarvliegtuigen, nvdr) nodig om efficiënt te opereren. Ook die hebben de Oekraïners niet. Ik zeg niet dat westerse gevechtsvliegtuigen geen nut zouden hebben, maar het is niet het wapensysteem dat Oekraïne nu absoluut nodig heeft.’

Logistieke uitdagingen

Ook als het Oekraïense leger morgen westerse gevechtsvliegtuigen ter beschikking zou krijgen, zal het nog maanden, misschien zelfs een jaar, duren eer het die kan gebruiken. Zelfs als de hardnekkige geruchten zouden kloppen dat er nu al in het geheim Oekraïense piloten getraind worden, duurt het vele maanden om de piloten en de ingenieurs op te leiden die de vliegtuigen moeten onderhouden. ‘Een F-16 moet om de tweehonderd vlieguren volledig uit elkaar gehaald worden voor onderhoud’, aldus Simoens. ‘Dat zorgt ervoor dat je enorm veel toestellen nodig om operationeel te zijn. Als je vier F-16’s wil gebruiken, moet je er bij wijze van spreken twintig beschikbaar hebben.’

Bovendien zouden moderne westerse gevechtsvliegtuigen voor heel wat logistieke en infrastructurele uitdagingen zorgen. ‘Om op te stijgen met een F-16 heb je een biljarttafel nodig die dagelijks wordt gestofzuigd’, benadrukt Simoens. ‘Start- en landingsbanen worden geborsteld voor een F-16 ze gebruikt, terwijl een MiG bij wijze van spreken kan landen op een grindveld. Dat betekent dat Oekraïne enorme infrastructurele aanpassingen zal moeten doen. Dat heeft op zijn beurt risico’s. Als de Russen op satellietbeelden zien dat op een vliegveld nieuw asfalt wordt gelegd, zullen ze het ongetwijfeld proberen te beschieten.’

Propagandamiddel

Dat Zelensky desondanks met aandrang om westerse gevechtsvliegtuigen blijft vragen, ziet Simoens vooral als een politiek instrument. ‘Het is in de eerste plaats propaganda om het moreel van de Oekraïense bevolking op te krikken. Het kadert ook binnen de Oekraïense pogingen om aansluiting te vinden bij de NAVO en over te schakelen op westerse wapensystemen. Het leveren van moderne gevechtsvliegtuigen zou ook een symbolische waarde hebben: het zou tonen dat de westerse wereld bereid is om Oekraïne op lange termijn te blijven steunen.’

Maar is het sop de kool wel waard? Heeft het zin om een escalatie met Rusland te riskeren door wapensystemen te leveren die op het slagveld waarschijnlijk weinig invloed zullen hebben? Waar westerse landen in het begin van de invasie uit angst voor escalatie uiterst terughoudend waren in het leveren van wapensystemen, lijkt die schroom stilaan verdwenen. ‘Rusland noemt elke wapenlevering een provocatie’, zegt Simoens terwijl hij de schouders ophaalt. ‘Het is geen goed idee om voor dergelijke goedkope chantage te zwichten.’