Hendrik Vos (UGent): ‘Voorstel tot visumverbod voor Russen houdt Oekraïne op de Europese agenda’

EU-lidstaten Estland en Finland roepen de Europese Unie op om geen toeristenvisa meer te verlenen aan Russen. Professor Hendrik Vos (UGent) noemt het ‘symboolpolitiek die toch effect kan hebben’.

Kaja Kallas, premier van Estland, twitterde dat ‘Europa bezoeken een privilege is, geen mensenrecht’. Ze kreeg onmiddellijk bijval van haar Finse collega Sanna Marin. In een tv-interview noemde zij het ‘niet eerlijk dat, terwijl Rusland een agressieve en brute oorlog voert in Europa, Russen een normaal leven kunnen leiden en in Europa kunnen reizen als toeristen.’ De twee premiers roepen de Europese Unie op om een algemeen visumverbod voor Russen af te kondigen. Makkelijk is het voor Russen niet om naar Europa te komen omdat zowel het vlieg- als het treinverkeer tussen Rusland en de EU al sinds februari stilligt. Maar aangezien Estland en Finland aan Rusland grenzen, komen Russen die landen (en ook Letland, Litouwen en Polen) binnen met auto’s en bussen. Hun toeristenvisum halen ze bij andere EU-landen, die niet aan Rusland grenzen.

Maakt een algemeen visumverbod voor Russen kans binnen de EU?

Hendrik VOS: Tsjechië is er in februari al mee begonnen, meteen na het uitbreken van de oorlog. Al heeft het weinig zin dat één land dat beslist, want met een Schengenvisum kun je door de hele EU reizen. De oproep van Finland en Estland is niet helemaal onverwacht, maar het lijkt me niet evident om dat met alle EU-landen samen in te voeren.

Waarom niet?

VOS: De voorwaarden voor een Europees visum zijn sowieso al streng. Je moet aantonen dat je bestaansmiddelen hebt, een reden opgeven waarom je naar de EU wilt komen enzovoort. In die zin was een Europees visum altijd al een soort privilege. Denk maar aan hoe moeilijk het is voor Afrikanen of Aziaten om naar hier te komen. De rijkere Russen slagen daar wel in, en vaak gaat het om mensen die een band hebben met een EU-land. In Estland leeft een grote groep Russisch sprekenden die nog familie hebben in Rusland. Niet simpel om die mensen te verbieden om nog naar Estland te reizen. De Finse economie draait deels op Russische toeristen die in het grensgebied veel geld spenderen. Zelfs de landen die nu aandringen op een visumverbod zouden het zelf moeilijk consequent kunnen volhouden. Wat ga je doen met studenten, journalisten, familieleden, activisten of dissidenten die misschien moeten vluchten? Voor zover ik weet, is er geen enkel ander land ter wereld waarvoor de EU iedereen een visum weigert. Als er een EU-verbod zou komen, zullen lidstaten meteen aandringen op allerlei uitzonderingen. Griekenland zal over zijn toerisme willen waken, de Fransen en Duitsers hebben wellicht weer een ander belang.

Als het een maat voor niets is, wat bezielt die twee premiers dan om de grote woorden ‘mensenrechten’ en ‘privileges’ als argument te gebruiken?

VOS: Ik denk dat ze vooral Oekraïne hoog op de Europese agenda willen houden. Om de zoveel tijd moet Europa eens goed herinnerd worden aan de oorlog die daar woedt en dat die voor de EU een hoge prioriteit moet blijven. De vrees bestaat dat we ons soepeler gaan opstellen omdat een aantal sancties in ons eigen vlees snijden. En we hebben al inflatie en stijgende energieprijzen en misschien bevoorradingsproblemen om ons zorgen over te maken. De EU wil zich hard blijven opstellen tegen Rusland en zeker niet zachtjes naar een soort normalisering afglijden. In die zin is die oproep veeleer een emotioneel signaal.

In Duitsland waarschuwde Ulrich Lechte van regeringspartrij FDP dat een visumverbod de facto neerkomt op een nieuw IJzeren Gordijn.

VOS: Het doet wel wat denken aan die periode, toen men de contacten tussen Oost en West zo veel mogelijk probeerde te beperken. Men wilde twee aparte werelden creëren.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky roept ook op om een visumverbod in te voeren.

VOS: Hij wil de Russen laten garen in hun eigen sop en ‘ze zullen wel ondervinden in wat voor regime ze moeten leven’. In feite wil hij de hele Russische bevolking straffen, maar ik denk niet dat de EU daarin zal meegaan.

Als de EU geen inreisverbod uitvaardigt, kunnen individuele lidstaten dat elk voor zich doen?

VOS: Ja, elk land kan altijd visa weigeren, maar dat heeft weinig zin zolang er andere EU-landen zijn die wel nog visa geven. Het zou dus vooral symboolpolitiek zijn.

De woordvoerder van het Kremlin verklaarde meteen dat EU-landen die Rusland proberen te straffen, zelf de rekening zullen betalen.

VOS: Landen die nu het hardst aandringen op dat soort sancties lagen sowieso al het zwaarst op ramkoers met Rusland. Die nieuwe sanctie erbij zou niet veel verschil maken.

Conclusie: het is symboolpolitiek die nooit door de hele EU aanvaard kan worden?

VOS: Er is wellicht weinig appetijt voor een algemeen visumverbod, maar het voorstel van Estland en Finland heeft wel een bepaald effect. Het houdt de huidige sancties op de agenda en tegelijk wordt de kans kleiner dat bepaalde sancties worden afgebouwd. Iedereen wordt zo scherp gehouden.