Waarom verliet Viktor Orbán op de cruciale EU-top over Oekraïne de vergaderzaal, en liet hij zijn verzet varen? Politoloog Hendrik Vos (UGent) legt uit.
Waarom bond de Hongaarse premier donderdagavond in, en tekende hij opeens geen bezwaar meer aan tegen de start van de onderhandelingen met Oekraïne over toetreding tot de Europese Unie?
Hendrik Vos: Je kunt niet in zijn hoofd kijken, maar wij denken soms dat Hongarije heel sterk staat en zomaar alles wat het wil kan blokkeren. Maar Hongarije heeft de Europese Unie hard nodig, niet alleen vanwege het Europese geld en de subsidies, waarvan nu nog een deel wordt ingehouden, maar ook vanwege de toegang tot de interne markt.
Orbán kan het Europa knap lastig maken, maar als hij zich compleet in de marge manoeuvreert, wordt het riskant. Dat zal negatief afstralen op zijn land, en op het investeringsklimaat aldaar. Orbán kan zich minder permitteren dan wij soms denken.
Hij is handig genoeg om te weten wanneer hij gas terug moet nemen?
Vos: Inderdaad. Dit is een geval van pick your battles. De druk op Orbán om Oekraïne een positief signaal te geven, was ook heel groot. En landen waarvan hij misschien hoopte dat ze hem zouden steunen – in de eerste plaats Slowakije met de pro-Russische premier Robert Fico – deden dat niet. Dan is het afwegen.
De uitbreiding van de EU is sowieso niet onmiddellijk aan de orde, dat is een proces van jaren. Er komen nog stemmingen, die wél met unanimiteit moeten gebeuren. Al is het maar de allerlaatste stemming, om Oekraïne officieel toe te laten tot de Europese Unie, naast de verplichte ratificatie van dat besluit door alle nationale parlementen. Er zijn in dit proces dus nog momenten genoeg waarop hij kan dwarsliggen. Waarschijnlijk heeft hij ook daarom donderdagavond zijn verzet laten varen.
Orbán verliet – kennelijk op verzoek van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz – de vergaderzaal toen het besluit om te gaan onderhandelen werd genomen. Is die diplomatieke truc ooit al vertoond?
Vos: Ik denk het niet. Ik kan me in elk geval geen precedent voor de geest halen.
En is deze procedure juridisch sluitend?
Vos: Ja, omdat de Europese Raad, met de staatshoofden en regeringsleiders, bijna nooit tot een stemming overgaat. In principe wordt bij consensus beslist. Als niemand zich verzet, is een tekst aangenomen.
We hebben neiging om de macht van Orbán te overschatten, zegt u, omdat hij Europa veel meer nodig heeft dan omgekeerd. Maar is zijn chantagepolitiek niet alweer succesvol gebleken? Voorafgaand aan de top heeft de Europese Commissie – hoewel ze beweert dat er geen verband is – 10 miljard euro bevroren coronafondsen voor Hongarije vrijgegeven.
Vos: Tot op zekere hoogte. Er zit nog altijd 20 miljard aan coronafondsen voor Hongarije vast. Orbán geeft aan: maak die ook maar vrij als jullie een coöperatieve houding verwachten op de Europese top in januari, wanneer de financiële steun aan Oekraïne opnieuw op de agenda staat.
Het zou verstandig zijn dat de Europese Unie daar niet verder in meegaat. Ook in het Europees Parlement is de verontwaardiging over het chantagespel van Orbán op dit moment groot.
Intussen heeft Orbán donderdagavond wel een financieel steunpakket van 50 miljard euro geblokkeerd. Het was bedoeld om het Oekraïense overheidsapparaat tot eind 2027 overeind te houden.
Vos: Klopt, maar hij hint zelf ook al op een compromis. Een mogelijkheid is om in januari een eerste schijf voor Oekraïne goed te keuren, met voldoende steun voor volgend jaar. Daar zal Hongarije zich waarschijnlijk niet tegen verzetten.
Orbán argumenteert dat de EU geen beslissingen kan nemen over een langlopende financiering voor de Europese verkiezingen in juni 2024, omdat dat niet democratisch zou zijn. Maar er is sowieso een volledig akkoord over dat pakket van 50 miljard tussen de andere 26 landen, dus inbegrepen de radicaal-rechtse regering van premier Giorgia Meloni in Italië en de pro-Russische regering van Fico in Slowakije. In januari wordt dat verder bekeken.
Een andere mogelijkheid is met de 26 instemmende lidstaten de steun bilateraal organiseren, met een Europees sausje eroverheen. Maar als Orbán het zover laat komen, zet hij zichzelf buitenspel en is hij zijn chantagemacht kwijt. Daarom is er redelijk optimisme dat de Europese staatshoofden en regeringsleden er in januari wel uit komen.
Tot slot: wat is het belang van dit besluit om toetredingsonderhandelingen met Oekraïne op te starten?
Vos: Het is niet omdat de beslissing is genomen, dat het EU-lidmaatschap van Oekraïne opeens met twee jaar dichterbij is gekomen. Het blijft in hoge mate symboliek. Maar symboliek is belangrijk.
Oekraïne
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier