Heeft Viktor Orbán weer eens gewonnen?

De Europese Unie wil de toetredingsgesprekken met Oekraïne aanvatten. Dat kostte 10 miljard euro smeergeld aan Hongaars premier Viktor Orbán. Heeft de Commissie zich weer eens laten rollen?

‘Wie de zaal verlaat, die moet achteraf zijn mond houden.’ Donderdagavond, luttele momenten na de eerste avond van de Europese top in Brussel, kon premier Alexander De Croo (Open VLD) weinig begrip opbrengen voor Hongaars regeringsleider Viktor Orbán. Even voordien had die de vergaderzaal vrijwillig verlaten, zodat de overige 26 Europese staatshoofden en regeringsleiders unaniem de start van de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië konden goedkeuren.

Toch vond Orbán het achteraf nodig om stennis te schoppen over die beslissing, die hij door zijn aftocht nochtans zelf had toegelaten – vandaar De Croos boze slip of the tongue.

Snel 10,2 miljard vrijgemaakt

Dat Orbán de start van de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne niet blokkeerde, zoals hij donderdagochtend nog verzekerde, verbaasde zo goed als iedereen. Volgens ingewijden had de Duitse bondkanselier Olaf Scholz het onverwachte scenario op voorhand met Orbán doorsproken. Orbán gaf namelijk wekenlang te kennen dat Oekraïne nog niet in staat is om met de Europese Unie over lidmaatschap te praten, en zette dat standpunt dag na dag kracht bij.

Veeleer werd verwacht dat Orbán, die aan de vooravond van de top van de Europese Commissie nog snel even 10,2 miljard euro aan geblokkeerde Hongaarse fondsen toegestopt kreeg, een financieel steunpakket ter waarde van 50 miljard aan Oekraïne zou goedkeuren. Maar – en ook dat kwam als een verrassing – dat hulppakket blokkeerde hij wél, waardoor het noodlijdende Oekraïne nog tot minstens januari op die middelen moet wachten.

Bovendien keurde Orbán op de top ook een twaalfde sanctiepakket tegen Rusland goed – zaken die je niet direct aan ‘de Europese handpop van Poetin’ zou toeschrijven.

Te vroeg voor toetreding

‘Hoe verder van het front, hoe dichter de overwinning’, luidt de boutade onder Oekraïense strijdkrachten. Anders gezegd: in Kiev of in het Westen mag men best in een volledige Oekraïense zege geloven, uitgeputte Oekraïense soldaten die het al achttien maanden tegen steeds nieuw Russisch kanonnenvlees moeten opnemen weten beter.

Sterker nog: na het mislukte tegenoffensief van de afgelopen maanden lijkt Rusland weer het initiatief te hebben, onder meer door het gebrek aan Oekraïense manschappen, de soms trage wapenleveringen van het Westen en de robuuste Russische verdedigingslinies.

Aan de beslissing van de Europese leiders hebben de Oekraïense soldaten van vandaag op morgen weinig – een kortstondige boost voor het moreel buiten beschouwing gelaten. Het Europese lidmaatschap voor Oekraïne lijkt dan ook niet voor meteen, en wel om meerdere redenen. Eerst en vooral is 20 procent van het land bezet. Bovendien meent het gros van de Europese leiders dat de Unie momenteel niet klaar is om Oekraïne te verwelkomen. ‘Eerst hervormen, dan pas uitbreiden’, benadrukt De Croo al maandenlang. Tot slot voldoet Oekraïne vandaag nog maar aan drie van de zeven voorwaarden die de Europese Unie van het land vraagt.

Onderhandelingen met Rusland

Maar in de Europese Unie kan veel – zeker onder druk. Wie twee jaar geleden had beweerd dat Oekraïne vandaag kandidaat-lidstaat zou zijn, was door specialisten voor gek verklaard. En net omdat het Oekraïne in zijn strijd tegen Rusland niet voor de wind gaat, de Amerikaanse presidentsverkiezingen voor de deur staan en Europa de steun niet in z’n eentje kan dragen, wordt er opnieuw nagedacht over onderhandelingen met Rusland.

Deel van het mogelijke compromis? Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie, terwijl Rusland (onder meer) de Krim behoudt. Het zou meteen een blauwdruk kunnen zijn voor de Europese toekomst van Georgië en Moldavië, wier grondgebied Rusland eveneens bezet.

(lees verder onder de preview)

Vergeet ook niet dat Oekraïne al sinds 2016 een associatieakkoord heeft met de Unie, waardoor het land deel uitmaakt van een ‘diepgaand en alomvattende vrijhandelszone’ met Europa, zoals dat in het EU-jargon heet. In de feiten is Oekraïne met andere woorden op veel vlakken al nauw met de Europese Unie verweven – sinds de oorlog zijn het Oekraïense en het Europese elektriciteitsnetwerk ook op elkaar aangesloten. Komt daarbij dat de Europese leiders er zich donderdag expliciet toe hebben verbonden om werk te maken van de interne hervormingen – op dat vlak wordt het uitkijken naar wat België vanaf 1 januari als voorzitter van de lidstaten klaarspeelt.

Uitputtingsslag

Het bovenstaande is een wel erg positief scenario, op het feit dat Oekraïne grondgebied zou moeten afstaan in ruil voor Europees lidmaatschap na. Maar er moet nog veel water naar zee stromen vooraleer de Unie zichzelf grondig zal hervormen.

Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel stelde afgelopen zomer 2030 voor als een datum waarop de EU en Oekraïne klaar zouden zijn voor toetreding. Dat lijkt wishful thinking: van de 27 Europese leiders is er altijd wel een die in eigen land probeert te scoren door een uitbreiding tegen te houden. De Franse president Emmanuel Macron doet het met Albanië en Montenegro, Orbán met Oekraïne, en Oostenrijk met Bulgarije en Roemenië voor de Schengenzone.

De Russische president Vladimir Poetin lijkt bovendien niet van plan om zijn agressieve veldtocht in Oekraïne te stoppen. Zijn strategische geduld – wachten tot de tegenstanders het niet meer volhouden of hun saamhorigheid verliezen – lijkt op dit moment een uiterst succesvol wapen. Tijdens een televisietoespraak donderdagmiddag zei Poetin dat ‘er pas vrede komt zodra onze doelen bereikt zijn’.

Geloofwaardige bemiddelaars tussen beide partijen zijn er bovendien niet, zo benadrukte hoogleraar Europese geschiedenis Jörn Leonhard vorige week nog in Knack. ‘We krijgen een klassieke uitputtingsslag’, klinkt het nu Poetin opnieuw kandidaat-president is.  

Flop

In een meer pessimistische lezing was het akkoord van gisteren dus een regelrechte flop. Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie lijkt verre van haalbaar, en nota bene net nu Orbáns nieuwe soevereiniteitswet het Hongaarse middenveld dreigt te muilkorven, krijgt hij 10 miljard euro smeergeld om zijn veto te laten vallen. En dat slechts voor de start van een onderhandelingsproces waarin hij nog veel kansen krijgt om de boel te blokkeren.

‘Wellicht het duurste veto ooit’, kopte het Duitse weekblad Der Spiegel. Naar zijn 50 miljard euo broodnodige steun mag Oekraïne voorlopig fluiten. Nieuwe sancties tegen Rusland komen er wel – tot verbazing van velen blijft Orbán die wel goedkeuren en steeds vernieuwen.

Het is de zoveelste keer dat de Commissie Orbán zijn omgang met de rechtsstaat vergeeft – ook de fractieleiders van de vier grootste groepen in het Europees Parlement toonden met een open brief dat het voor hen welletjes is geweest. De crisissen die de EU jaar na jaar treffen, geven de ervaren Orbán opportuniteit na opportuniteit om in Brussel ver boven zijn soortelijk gewicht te boksen, en het is verre van ondenkbaar dat hij zijn veto de komende maanden opnieuw zal gebruiken om de resterende 20 miljard aan geblokkeerde fondsen los te weken.

Vriend en vijand geeft het toe: Viktor Orban is een meester in het spel dat hij speelt – binnenkort is hij de langst zittende regeringsleider aan de Europese tafel.

Conclusie? Nee, het Oekraïense lidmaatschap lijkt niet voor meteen. Het Europees geld staat intussen al wel op de Hongaarse rekening.