Heeft de EU een ‘sms-gate’? ‘We moeten weten wat Von der Leyen aan Pfizer beloofd heeft’

Wat staat er in de vermeende sms-berichten tussen Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Pfizer-topman Albert Bourla? Volgens de Europese ombudsvrouw Emily O’Reilly is er dringend nood aan onderzoek en transparantie.

Omdat de Europese vaccincampagne in het voorjaar van 2021 moeilijk van de grond kwam, stond Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aanzienlijk onder druk. De Duitse, die niet op een veelbelovende uitspraak meer of minder kijkt, moest plots vaststellen dat vaccinproducenten AstraZeneca, Moderna en Pfizer op enkele weken tijd leveringsvertragingen aankondigden. En dat terwijl Israël en het Verenigd Koninkrijk razendsnel uit de startblokken schoten.

Terwijl de problemen met AstraZeneca bleven aanslepen, kon Pfizer zijn productiecapaciteit snel opkrikken. Sterker nog: het Amerikaanse bedrijf kon de tekorten van andere producenten zelfs compenseren. Er werd sneller en meer geleverd dan voordien. Dat bezorgde Von der Leyen en heel wat andere politici de nodige ademruimte. Vlaams minister van Gezondheid Wouter Beke (CD&V) kon er zijn belofte om elke volwassen Vlaming tegen 11 juli te vaccineren alsnog door waarmaken.

Door de constructieve samenwerking tussen het Amerikaanse bedrijf en de Europese Unie ontstond er tussen Von der Leyen en Pfizer-topman Albert Bourla een erg goede relatie. Dat benadrukte Bourla meermaals. ‘We hebben een diepe vetrouwensband gecreëerd’, klonk het. Tot de Amerikaanse krant The New York Times in april 2021 berichtte dat Bourla en Von der Leyen elkaar met regelmaat per telefoon belden en berichten stuurden.

Druk

Maar wat bespraken de twee in der minne? Het Duitse nieuwsplatform Netzpolitik vroeg inzage in het sms-verkeer tussen Bourla en Von der Leyen. Maar de journalist in kwestie kreeg nul op het rekest. De redenering van de Commissie luidde dat sms-berichten niet bedoeld zijn om te worden opgeslagen en niet aan de transparantieregels van de Europese Unie onderworpen zijn. ‘Zulke berichten zijn efemeer van aard en bevatten in principe geen belangrijke informatie over het beleid’, klonk het.

Maar die redenering gaat niet op, aldus de Europese ombudsvrouw Emily O’Reilly vrijdag. In haar niet-bindende oordeel stelt de Ierse dat de bevoegde diensten niet eens hebben nagekeken of er überhaupt berichten bestaan. Volgens O’Reilly kunnen zulke berichten wel degelijk relevant zijn wanneer ze betrekking hebben op het gevoerde beleid en de werking van de instelling. Desgevallend moeten ze ook worden gepubliceerd.

Door het oordeel groeit de druk op de Commissie om meer transparantie te tonen. Het afgelopen anderhalf jaar heeft de instelling al heel wat kritiek gekregen omdat er over de aankopen en de contracten heel wat onduidelijkheid bestaat. Zo zijn de notulen van de Steering Board en het Joint Negotiation Team, twee Europese organen waarin de Commissie, de lidstaten en de vaccinproducenten samenzaten, niet publiek beschikbaar.

Prijzen

Maar er zijn nog andere redenen. Uit een tabel die staatssecretaris voor begroting Eva De Bleeker (Open VLD) eind 2020 lekte, bleek al dat de vaccins van Pfizer aan de eerder duurdere kant waren. En na de aankoop van de 1,8 miljard bijkomende dosissen deed voormalig Bulgaars premier Boyko Borisov zijn beklag over het feit dat de Pfizervaccins nóg duurder geworden waren. Pfizer maakte recent bekend dat het afgelopen jaar ongeveer dertig miljard euro winst heeft geboekt door zijn vaccin.

Bovendien is de Europese Unie een van de weinige blokken die zich binnen het kader van de Wereldhandelsorganisatie blijft verzetten tegen de opheffing van de intellectuele eigendomsrechten van de vaccins. Daarmee schaart ze zich achter het standpunt van de grote vaccinproducenten. Of het sms-verkeer tussen Von der Leyen en Bourla daar voor iets tussen zit, is allerminst duidelijk. Dat er geen transparantie bestaat over de communicatie wel, meent O’Reilly.

In dat kader heeft het Europees Parlement recent een bijzondere covid-commissie in het leven geroepen die het vaccinbeleid van de Europese Unie tegen het voetlicht moet houden. Volgens Europarlementslid Kathleen Van Brempt moet het thema daar aan bod komen. ‘Het is maar zeer de vraag welke invloed Bourla heeft uitgeoefend op de Commissie in de verdere aanpak van de pandemie’, zegt Van Brempt. ‘Het is een publiek geheim dat Pfizer achter de schermen zware druk zet om geen toegevingen te doen over de patenten. We moeten weten wat Von der Leyen aan Bourla beloofd heeft.’

De Commissie moet tegen 26 april reageren op het oordeel van de ombudsvrouw. Of de berichten tussen Von der Leyen en Bourla bewaard zijn of niet is onduidelijk. Vrijdagmiddag konden de woordvoerders van de Commissie daar geen uitsluitsel over geven. Op de vraag of Von der Leyen ook op die manier met andere vaccinproducenten in contact stond, klonk het dat de Commissievoorzitter in contact staat met ‘een breed spectrum van individuen’ en dat het net daardoor ‘mogelijk was om een aankooppakket samen te stellen waardoor elke Europeaan kan worden gevaccineerd.’

In haar vorige functie als minister van Defensie in Duitsland kwam Von der Leyen in opspraak wegens telefoonberichten met het bedrijfsleven. Haar telefoon bleek evenwel geen enkel bericht meer te bevatten wanneer het onderzoek om inzage vroeg.