‘Grenscontroles aan de Europese binnengrenzen: wie houdt hier wie voor de gek?’

‘In het migratiedebat moeten politici feit en fictie van elkaar scheiden’, schrijft Knack-redacteur Kamiel Vermeylen.

Europese politici laten hun spierballen rollen. Na de terreuraanslag door een afgewezen asielzoeker in Solingen en de deelstaatverkiezingen in Saksen, Thüringen en Brandenburg breidt de Duitse links-liberale regering-Scholz de paspoortcontroles aan de eigen grenzen uit. In een zoveelste potje armworstelen met de Europese Commissie dreigt Hongarije er op zijn beurt mee migranten per bus naar Brussel te brengen. En de nieuwe Nederlandse regering wil net zoals Denemarken een opt-out uit het Europese migratiebeleid.

Hongarije stuurt bussen, Duitsland controleert grenzen: migratie blijft Europese agenda bepalen

Alexander De Croo

Het lijkt veel geblaat en weinig wol. Duitsland breidt zijn grenscontroles slechts uit naar België, Nederland, Luxemburg en Denemarken – vier buurlanden van waaruit er nauwelijks migranten doorreizen naar Duitsland. Binnenskamers heeft Hongarije dan weer aan bevoegd Eurocommissaris Ylva Johansson laten weten dat hun bussendreigement niet meer was dan een politiek statement – al blijft het met Hongarije afwachten geblazen. En niemand, de Nederlandse regering op kop, die weet hoe Den Haag in Brussel zo’n opt-out uit het Europese asielbeleid überhaupt zal afdwingen.

Het asiel- en migratiedebat is verworden tot een hol opbod aan symboolmaatregelen waarbij links en rechts elkaar de loef proberen af te steken. Maat en midden zijn zoek. Als politici, beleidsmakers, journalisten en academici – iedereen eigenlijk – vandaag over migratie spreken, dan bedoelen ze daar haast alleen asiel en illegale migratie mee, terwijl dat laatste slechts een fractie van het totaal beslaat. In 2023 kwamen er naar schatting 700 miljoen mensen aan in de Schengenzone, veruit de drukst bezochte ruimte ter wereld. In ‘slechts’ 385.000 geregistreerde gevallen gebeurde dat op illegale wijze.

Dat laatste is weliswaar een stijging van 18 procent ten opzichte van 2022, maar dat piekje lijkt alweer achter ons te liggen. In de eerste zes maanden van 2024 daalde het aantal irreguliere aankomsten met 36 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2023. Dat komt onder meer door de omstreden akkoorden die Europese leiders – ook premier Alexander De Croo (Open VLD) – recent met Noord-Afrikaanse dictators in onder meer Egypte en Tunesië sloten, maar ook doordat Griekenland en Kroatië hun controles aan de Europese buitengrenzen opvoerden en westelijke Balkanlanden in hun streven naar Europees lidmaatschap de Europese regels steeds beter toepassen.

Deals met dictators: werken de Noord-Afrikaanse migratieakkoorden van premier De Croo wel?

Redmiddel

Onder het recente Belgische EU-voorzitterschap kreeg de zogenaamde Schengengrenscode een flinke update, maar mét enig voorbehoud. ‘Bij een ernstige bedreiging van de binnenlandse veiligheid moeten de lidstaten oordelen of controles aan de binnengrenzen wel noodzakelijk en evenredig zijn, en nagaan of ze de doelstellingen niet met andere maatregelen kunnen realiseren. (…) Grenscontroles zijn een laatste redmiddel’, luidt het. Dat zogenaamde laatste redmiddel blijkt nochtans populair: in de eerste negen maanden van dit jaar kregen Polen, Zweden, Oostenrijk, Frankrijk, Tsjechië, Italië, Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Slovenië van een al bij al vrij begripvolle Europese Commissie de toelating om tijdelijke grenscontroles in te voeren.

Zulke controles sussen misschien de gemoederen, ze zijn vooral contraproductief. Met het kersverse Europese Asiel- en Migratiepact willen de lidstaten namelijk de buitengrenzen versterken. Maar de landen aan die buitengrenzen, zoals Italië, Bulgarije of Kroatië, hebben daar vandaag vaak te weinig personeel voor. Het Europese kust- en grensbewakingsagentschap Frontex, dat nota bene bestaat uit de schaarse werkkrachten uit die lidstaten, mag daarbij in principe slechts ondersteuning bieden. Met andere woorden: als politici zich werkelijk opnieuw willen toeleggen op de tienduizenden kilometers lange Europese binnengrenzen, dan hebben ze daar onvermijdelijk personeel van aan de buitengrenzen voor nodig.

Wie houdt hier wie eigenlijk voor de gek?

Bovendien zijn zulke interne grenscontroles helemaal niet zo tijdelijk: tussen Frankrijk en Italië, tussen Duitsland en Oostenrijk of tussen Oostenrijk en Hongarije lopen ze al jarenlang haast ononderbroken door. Ieder voor zich vinden de lidstaten dat doorgaans best, maar de Europese Unie is meer dan louter een optelsom van haar lidstaten. Wil Duitsland met zijn grenscontroles werkelijk Belgische grensarbeiders het leven bemoeilijken? Ook in Oostenrijk en Polen wordt men al zenuwachtig van de discussies die momenteel in buurland Duitsland woeden. De Duitse christendemocraten, opgejaagd door de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD), willen namelijk migranten aan de Duitse grens meteen terugsturen. Mag niet, zo oordeelde het Europees Hof nog eind vorig jaar, na een klacht van een Brusselse ngo tegen Frankrijk.

Terugkeer

Natuurlijk wil de weinig geloofwaardige grensmaatregel van Berlijn niet zeggen dat onze oosterburen geen migratie- en opvangcrisis doormaken. Wel integendeel: Duitsland vangt een vierde van alle Oekraïense vluchtelingen op, neemt een derde van de asielaanvragen in de Unie op zich en is een van de weinige lidstaten die de Dublinregels nog min of meer toepassen. Duitsland heeft jarenlang voor andere Europese lidstaten de kastanjes uit het vuur gehaald. Te lang. Uit een rondvraag van Deutschlandtrend blijkt dat liefst 77 procent van de Duitse bevolking een ‘fundamenteel andere asiel- en vluchtelingenpolitiek wil, opdat er minder mensen naar ons komen’.

Brussel kan het weliswaar verkeerde signaal uit Berlijn dus best als een noodkreet opvatten, de andere lidstaten evenzeer. Maar mag het wel ernstig? In de eerste acht maanden van 2023 werden in heel Europa ruim 8000 asielaanvragen van Senegalezen negatief beoordeeld. Slechts 350 mensen keerden naar hun thuisland terug – goed voor slechts vier procent van het totaal. Nochtans zijn er oplossingen, tenminste voor wie werkelijk wil: steeds meer gemeenschappelijke Europese initiatieven leidden er vorig jaar bijvoorbeeld mee toe dat de terugkeer van afgewezen asielzoekers met 15 procent toenam. De vrijwillige terugkeer steeg zelfs met 120 procent. Kijk, het kan best.

‘Als de politiek het migratievraagstuk niet oplost, dan lost het migratievraagstuk de politiek op’, benadrukte de conservatieve publicist Wolfram Weimer woensdagavond in het Duitse ZDF-praatprogramma Markus Lanz. In de huidige politieke logica, waar centrumlinks achter centrumrechts holt en centrumrechts hetzelfde doet met radicaal-rechts, heeft Weimer vermoedelijk gelijk. Wie paniekerig en met symboolmaatregelen het migratie-, asiel- én integratievraagstuk denkt op te lossen of, zoals in Duitsland, radicaal-rechts de wind uit de zeilen te nemen, krijgt daar vroeg of laat de rekening voor gepresenteerd. Politici, kalmte kan jullie wel degelijk redden.