‘Irrationeel’ en ‘absurdistan’: ook experts kijken met grote ogen naar de gierende gasprijzen. Wat is er aan de hand?
Eerst even de cijfers: een jaar geleden bedroeg de gasprijs 30 euro per megawattuur, begin deze zomer was dat 150 euro, eind augustus 350 euro en begin deze week 280 euro. De prijs van gas daalde de voorbije weken dus met 20 procent, maar noteert nog altijd 9 keer meer dan in september vorig jaar op de TTF gas futures-markt, die meestal gebruikt wordt als referentie voor de gasprijzen in Europa. ‘Irrationeel’, noemt professor internationale energiepolitiek Thijs Van de Graaf (UGent) het. Gashandelaar Matthias Detremmerie, die met zijn firma Elindus voor zijn klanten, grootverbruikers, probeert om de gevraagde hoeveelheid gas en elektriciteit zo goedkoop mogelijk aan te kopen, heeft het over ‘absurdistan’.
Wat is er eigenlijk aan de hand? ‘De markt van gas is er een van vraag en aanbod. De minste verstoring kan tot enorme prijsschommelingen leiden’, zegt Detremmerie. ‘Gas is voor iedereen belangrijk en als er schaarste dreigt, zijn partijen bereid om extreem hoge prijzen te betalen.’ Van de Graaf: ‘De gasprijs wordt opgestuwd door een tsunami aan slecht nieuws, van de lage waterstand van de Rijn, over de Franse kerncentrales die niet naar behoren functioneren tot natuurlijk de grote onzekerheid over de Russische gasleveringen aan Europa. Sommigen willen nu, het koste wat het kost, gas aankopen omdat zij vrezen dat er deze winter een tekort zal zijn. Ze kopen liever nu tegen een zeer hoge prijs, dan straks geconfronteerd te worden met tekorten.’
Telkens als de gasprijs zakt, vermindert Gazprom de gasleveringen en schiet de prijs weer de hoogte in.
Thijs Van de Graaf, professor internationale energiepolitiek
Gas wordt verhandeld op beurzen. Het kan gaan om kortetermijncontracten voor onmiddellijke levering (spot in het jargon) of langetermijncontracten voor levering over een aantal maanden (futures). Zo’n langetermijncontract kan verschillende keren worden doorverkocht zonder dat het gas fysiek wordt geleverd. Dat is niet alleen voor gas zo, maar geldt op alle beursvloeren. Een eenvoudige vergelijking: je kunt een appel kopen op de markt en die meteen opeten, maar je kunt ook een kist appels kopen en die doorverkopen aan iemand anders. Of je bestelt nu al appels tegen een bepaalde prijs die pas volgende week worden geoogst. Of volgend jaar. Enzoverder.
Anonieme kopers
Op de gasmarkt zijn heel wat handelaars, traders, actief. Dat kunnen bedrijven zijn die gas naar Europa brengen of distribueren, zoals bijvoorbeeld Shell, Engie en Eni. Van de Graaf: ‘Shell heeft ook een afdeling die niets anders doet dan grondstoffen kopen en verkopen. De bedrijven beperken zich dus niet tot de grondstoffen die ze zelf produceren of verbruiken.’ Detremmerie: ‘Je hebt ook grote, internationale, onafhankelijke tradinghuizen die handelen in grondstoffen, en dus ook in gas, waarvan de namen het grote publiek niets zeggen, zoals Vitol, Gunvor en Trafigura.’
Daarnaast zijn er nog andere spelers op de markt actief die niet geïnteresseerd zijn in gas of andere grondstoffen, maar wel in het kopen en verkopen van termijncontracten met als enige bedoeling om daarmee winst te maken. Dan gaat het vooral over financiële spelers, hefboomfondsen, die veel geld te beleggen hebben. Detremmerie: ‘De markt is geanonimiseerd, niemand weet dus wie de handelende partijen zijn, maar een grote bank als Goldman Sachs heeft een belangrijke afdeling die handelt in grondstoffen, dus je kunt ervan uitgaan dat zij ook handelen in gas.’
Van de Graaf: ‘Speculatie heeft een negatieve bijklank, maar uiteindelijk is dat hoe het er op een beurs aan toegaat: er worden producten en contracten gekocht en verkocht. Als een speculant denkt dat de gasprijs in december nog veel hoger zal liggen dan vandaag, dan zal die vandaag een contract afsluiten tegen een bepaalde prijs. Hij is niet geïnteresseerd in dat gas, maar zal dat contract in oktober of november voor meer geld verkopen. Maar als de prijs niet stijgt, zit hij met dat contract en scheurt hij zijn broek.’
En dat gebeurt. Van de Graaf wijst erop dat de olieprijs in april 2020 negatief was: wie olie afnam, kreeg er geld bij. Corona was toen net aan de opmars bezig, de vraag naar olie kelderde en er waren nogal wat speculanten die oliecontracten hadden tegen een hoge prijs en daar zo snel mogelijk van af wilden. Ze waren zelfs bereid om te betalen als iemand de olie overnam omdat de leveringsdatum van het contract naderde en ze de olie niet fysiek konden ontvangen en opslaan.
Rusland
De handel in gas op de beurs is dus een spel van grote jongens en aangezien de kopers anoniem blijven, blijft het vaak mysterieus. Zou het bijvoorbeeld kunnen dat Rusland via aankopen op de beurs de gasprijs de hoogte in jaagt? Detremmerie: ‘Het is een bedenking die ik zelf ook al heb gemaakt. Het zou zeker kunnen, maar of Rusland dat ook doet, weten we niet. Misschien wel, want Rusland gebruikt alle mogelijke middelen om de gasprijs op te drijven.’
‘Als Rusland zegt dat het de Nord Stream-pijpleiding, die gas levert aan Europa, moet onderhouden, wil het de gasprijs omhoog duwen. Dat is oorlogstaal’, zegt Detremmerie. Van de Graaf: ‘Telkens als de gasprijs wat zakt, vermindert Gazprom de gasleveringen omdat er aan de pijpleiding gewerkt moet worden en dan schiet de prijs weer de hoogte in. Het valt op.’
Vloeibaar gas
Volgens sommigen blijft Rusland, ondanks de mindere uitvoer, goed geld verdienen dankzij de hoge gasprijs. Van de Graaf: ‘De eerste maanden van de oorlog in Oekraïne was dat zeker het geval, maar nu is hun uitvoer naar Europa zodanig geslonken dat ik er sterk aan twijfel of ze ondanks de fors gestegen gasprijs nog evenveel inkomsten hebben. Maar we mogen niet uit het oog verliezen dat, hoewel Rusland de gaskraan langzaam dichtdraait, de tankers met Russisch vloeibaar gas, lng, gewoon in Europa blijven aanmeren, onder andere in Zeebrugge.’
De gasprijs zal de volgende jaren gradueel dalen.
Ondertussen zou Rusland meer lng leveren aan China en zou China dat doorverkopen aan Europa. Anders gezegd: niet alleen Rusland, maar ook China zou dan goede zaken doen omdat Europa zo snakt naar gas. In elk geval is het zo dat lng-tankers onderweg soms van koers veranderen, omdat een andere partij meer geld heeft geboden voor een lading. Inderdaad, handel in een grondstof is een intrigerende business.
De hoge gasprijs zorgt er in elk geval voor dat de landen die gas oppompen bij de winnaars behoren, zoals Noorwegen, Qatar, Algerije en de Verenigde Staten (VS). Ja, ook Amerikaanse bedrijven die gas kunnen uitvoeren, profiteren ervan dat de gasprijs in Europa zowat negen keer hoger ligt dan in de VS (omdat de VS zelf in hun gas kunnen voorzien en zelfs overschot hebben). Van de Graaf: ‘Je kunt dat schandalig vinden, maar we mogen niet vergeten dat we dankzij het Amerikaanse lng de vorige winter on- geschonden zijn doorgekomen, zij het tegen hoge prijzen.’
Goed nieuws
En wat met de poging van premier Alexander De Croo (Open VLD) om Noorwegen te overhalen om zijn gas goedkoper te slijten? ‘Goed geprobeerd,’ zegt Detremmerie, ‘maar ik had niet anders dan een njet verwacht. Waarom zouden ze?’ Van de Graaf: ‘Je mag hopen dat Noorwegen iets doet, omdat het ook een democratie is, lid is van de Europese Economische Ruimte en van de NAVO.’
Hoe zal de gasprijs evolueren? Detremmerie: ‘Europa heeft zijn gasreserves tot 80 procent gevuld. Ik denk dat de prijs deze winter niet meer boven de 200 à 250 euro zal klimmen. Begin volgend jaar wordt het wel weer moeilijk, want dan moeten we onze reserves opnieuw aanvullen. Maar wie weet wat er ondertussen allemaal gebeurt.’ Van de Graaf: ‘Wellicht wordt de winter van 2023 ook nog moeilijk, maar vanaf de winter van 2024 moeten we in een betere positie zitten. Al hangt dat af van wat we in tussentijd doen: slagen we erin om te besparen op energie? Kunnen we overstappen van gas naar alternatieve bronnen als zon, wind en waterstof? Kunnen we afspraken maken met andere gasleveranciers als Azerbeidzjan en Noorwegen?’
Dus ons staan geen vijf of tien barre winters te wachten, zoals De Croo verklaarde? Detremmerie: ‘Ik ben blij met de uitspraak van de premier, want de bevolking moest worden wakker geschud. We moeten ons gedrag veranderen. Maar ik denk dat we er met vijf jaar van af gaan komen. De gasprijs zal de volgende jaren gradueel dalen.’ Van de Graaf: ‘Als we slagen in de energietransitie, doet Europa het beter op het vlak van klimaatdoelstellingen, wordt onze geopolitieke onafhankelijkheid groter en is onze economie er gebaat bij, want dankzij de energiebesparing zal ze goedkoper werken. Dat is bij dit alles het goede nieuws: de kans is groot dat we sterker uit de crisis komen.’
