Gek of geniaal: draait de groteske gok van Emmanuel Macron goed uit?

In de hoop Marine Le Pen een nederlaag toe te dienen, schreef de Franse president Emmanuel Macron zondagavond onverwacht nieuwe parlementsverkiezingen uit. Dat kan grote gevolgen hebben voor Frankrijk en Europa, en voor zijn eigen politieke erfenis.

‘Wat bezielt de Franse President Emmanuel Macron?’ vragen de Franse en Europese kranten zich dezer dagen in koor af. Tot ieders grote verbazing ontbond Macron zondagavond het Franse parlement en schreef hij nieuwe verkiezingen uit. ‘Dit is een moeilijke beslissing, maar vooral een teken van vertrouwen’, aldus een gedecideerde Macron in zijn goed voorbereide toespraak. De eerste ronde vindt al plaats op 30 juni, de tweede volgt op 7 juli – 19 dagen voor de start van de Olympische Spelen in Frankrijk.

Tom Van Grieken

Macron ontbond het parlement niet voor zijn plezier. Luttele momenten eerder behaalde het uiterst rechtse Rassemblement National van kopvrouw Marine Le Pen ruim 31 procent van de stemmen bij de Europese verkiezingen. Het RN krijgt 30 van de 81 Franse zetels, won er maar liefst 2,5 miljoen stemmen bij, en dat bij alle lagen van de bevolking en in heel het land. Het is de beste score van een Franse partij sinds 1984 bij de Europese stembusgang. Simone Veil, ex-voorzitter van het Europees Parlement, deed toen beter.

Macrons partij Renaissance kan daar alleen maar van dromen. Ze blijft steken op een kleine 15 procent van de stemmen, goed voor 13 zetels. De Franse socialisten onder leiding van Raphael Glucksmann rechten de rug en behalen eveneens 13 zetels. Ook het extreemlinkse kamp, La France insoumise van Jean-Luc Mélenchon, doet het beter dan vijf jaar geleden en sleept 9 zetels uit de brand. Het centrumrechtse Les Républicains heeft 6 zetels, de groenen en La France Fière van Éric Zemmour behalen elks vijf stuks.

Macrons nederlaag kwam allerminst als een verrassing: zijn Europese kopvrouw Valérie Hayer maakte tijdens de campagne op geen enkel moment kans tegen RN-kopstuk Jordan Bardella – min of meer de Franse versie van Vlaams Belang-kopman Tom Van Grieken. Bardella benadrukte in de campagne voortdurend dat de EU-verkiezingen in feite een referendum over Macrons parcours waren – tevergeefs beweerde Macron het tegendeel. Lees: Frankrijk heeft op Europees niveau Macrons nationale beleid afgestraft.

Nu frustreert het Macron al een tijdje dat hij sinds vorig jaar geen absolute meerderheid meer heeft in de Assemblée Nationale. Met regelmaat moet hij per presidentieel decreet werken, een praktijk die hij als minister van Financiën onder ex-president François Hollande afzwoer, maar intussen zelf gretig gebruikt – tot groot ongenoegen van de Franse bevolking. Macron plande al langer een reeks hervormingen waartoe hij door het gebrek aan een meerderheid momenteel moeilijk in staat is.

Verrassingsaanval

Met een gewaagde gok probeert Macron daar nu verandering in te brengen. In tegenstelling tot het proportionele systeem bij de Europese verkiezingen geldt er bij de nationale stembusgang namelijk een meerderheidssysteem van twee stemrondes – in de tweede nemen alleen de overgebleven, sterkste krachten het tegen elkaar op. In het recente verleden leverde dat steeds een bitse tweestrijd tussen Macron en Le Pen op, waarbij die laatste steeds het onderspit moest delven.

Macron wil zijn beproefde verdeel-en-heerskunstje nog eens overdoen. Door iedereen de snel af te zijn, liggen bij hem de kandidatenlijsten klaar, bij de anderen niet. Dat moet helpen om andere centrumpartijen in de eerste ronde af te troeven, daarna wil hij zich als enige geloofwaardige alternatief voor extreemrechts opwerpen. ‘Veertig procent van de Fransen stemt voor uiterst rechts. De opkomst van nationalisten en demagogen is een gevaar voor onze natie en Europa’, zei Macron in zijn toespraak.

Renaissance steekt die strategie niet onder stoelen of banken. Stéphane Séjourné, de Franse minister van Buitenlandse Zaken en secretaris-generaal van Macrons partij, liet in de Franse pers al weten dat hij bereid was om kandidaat-parlementsleden uit het bredere Republikeinse kamp – centrumlinks en centrumrechts – te willen ondersteunen, tenminste als ze zich aansluiten bij Macrons poging om het Rassemblement National de kaas van het brood te eten.

Macrons verrassingsaanval werpt alvast de eerste vruchten af. Maandag zei Les Républicains-voorzitter Éric Ciotti een coalitie met Le Pen en Zemmour te willen vormen – voor de partij een totale breuk met haar verleden én enkele van haar bestaansredenen. Dinsdagvoormiddag probeerde hij zijn vel nog te redden, in de namiddag werd hij door het partijbestuur wandelen gestuurd. Het wijst erop dat ook Les Républicains de kant van Macron zullen kiezen in een eventuele tweede ronde – vraag is natuurlijk of hun kiezers zullen volgen.

Het manoeuvre van Macron brengt ook andere partijen in de problemen. Donderdagavond riep ook Marion Maréchal, het nichtje van Marine Le Pen die naar aanloop van de Franse presidentsverkiezingen in 2022 overstapte naar de Reconquête-partij van Éric Zemmour, om te stemmen voor kandidaten van het Rassemblement National. ‘Verraad en leugens’, zei Zemmour woensdagavond op de Franse televisie, waarop hij Maréchal prompt uit zijn partij knikkerde. De Franse president wrijft zich ongetwijfeld in de handen.

Macron hoopt ook de coalitie van de linkerzijde nog tegen elkaar uit te spelen. Er liggen mogelijkheden. In het verleden gingen de groenen, socialisten en extreemlinks al samen naar de stembus, met kopman Jean-Luc Mélenchon als gezicht van de campagne. Die laatste neemt sinds de terroristische aanval van Hamas op 7 oktober vorig jaar echter zulke radicale standpunten in dat centrumlinkse kiezers liever niet meer met hem geassocieerd willen worden – Frankrijk is in Europa het land met zowel het grootste aantal joden als moslims.

Brand

Het biedt de Franse president echter geen garantie op succes. Zijn plannen klinken mooi, zekerheid van een parlementaire meerderheid heeft hij allesbehalve. Raakt Macron voorbij de eerste ronde, dan moet hij een week later nog steeds het Rassemblement National verslaan. In tegenstelling tot de andere partijen is die laatste wel goed voorbereid: ze begon al in september aan de Europese campagne, is in heel Frankrijk lokaal verankerd en heeft met de overwinning van zondag de wind in de zeilen.

Een overwinning van Le Pen zou Frankrijk op zijn kop zetten: een liberaal staatshoofd met een uiterst rechtse regering is er onuitgegeven. Macron, aldus waarnemers, zou echter een grotere strategie hebben: Le Pens partij laten regeren zodat de Fransen haar bij de presidentsverkiezingen in 2027 afstraffen. Dat valt moeilijk te geloven: alleen al op het Europese niveau staat er met de oorlog in Oekraïne, een eventuele terugkeer van Donald Trump, begrotingsgesprekken en uitbreidingsdiscussies, voor Macron te veel op het spel.

Ook in eigen land heeft Macron nog grootse plannen, en wel omwille van zijn politieke erfenis zodra hij als president afscheid neemt. Wie in Frankrijk doorbraken forceert op ethische kwesties gaat er met stip de geschiedenisboeken in. Zo staat voormalig president François Mitterrand te boek als de man onder wiens leiderschap de doodstraf werd afgeschaft. Abortus kreeg Macron met steun van Le Pen dit voorjaar in de Franse grondwet, maar op het vlak van euthanasie lijkt uiterst rechts een stuk minder toegeeflijk.

Met vuur spelen kan de Vijfde Republiek ook in brand zetten, maar de Franse president ziet het naar eigen zeggen goedkomen. ‘Ik heb vertrouwen in jullie, waarde landgenoten, in het Franse volk om de juiste keuze te maken voor zichzelf en toekomstige generaties’, zo zei hij zondag in zijn toespraak. Of hij Frankrijk in een crisis stort dan wel een meesterzet heeft gedaan, staat of valt volledig met het resultaat van de parlementsverkiezingen. Aan de Fransen om te bepalen hoe de Franse president de geschiedenisboeken ingaat.