Gaat Meloni in zee met Musk? ‘Dit is een ongezien veiligheidsrisico’

De regering van de Italiaanse premier Meloni voert vergevorderde gesprekken met SpaceX, dat beveiligde telefoon- en internetcommunicatie zou leveren aan de Italiaanse overheid. Niet alleen de Italiaanse oppositie maakt zich grote zorgen, ook Belgische experts wijzen op de gevaren van die beslissing. ‘Door in te tekenen op Starlink draagt Meloni de veiligheid over aan de VS, aan een privébedrijf én aan een onvoorspelbaar figuur als Elon Musk.’

In Italië staat de regering van de Italiaanse premier Giorgia Meloni op het punt een vijfjarig contract te sluiten met SpaceX, het ruimtevaartbedrijf van de miljardair Elon Musk. Starlink, een dochter van SpaceX die via satellieten internet- en andere telecomdiensten aanbiedt, zou met encryptie beveiligde telefoon- en internetcommunicatie leveren voor de Italiaanse overheid. Volgens het persagentschap Bloomberg zou er 1,5 miljard euro gemoeid zijn met de deal.

Het initiatief jaagt niet alleen de oppositie in de gordijnen, maar doet ook experts in België de wenkbrauwen fronsen.

De samenleving is namelijk afhankelijk van zulke satellieten. We gebruiken ze om te bellen, om op het internet te surfen en om betalingen uit te voeren. Maar ook defensie en de lucht- en scheepvaart zijn er afhankelijk van.

‘Het concept van een wereldwijd satellietnetwerk om te communiceren bestaat natuurlijk al heel lang’, zegt ruimtevaartonderzoeker Angelo Vermeulen (TU Delft). ‘Maar in tegenstelling tot vroeger heb je vandaag geen gespecialiseerde satelliettelefoons meer nodig om er gebruik van te maken. Onlangs heeft Starlink aangekondigd dat het gelukt is reguliere smartphones aan zijn netwerk te koppelen, waardoor de gemiddelde burger eenvoudig vanuit alle uithoeken van de wereld kan bellen, inclusief in gebieden waar normaal geen enkele telefoonontvangst is.’

‘Bovendien valt zo’n netwerk, dat bestaat uit duizenden satellieten, moeilijk uit te schakelen’,  zegt professor Bart Preneel, gespecialiseerd in computerbeveiliging en industriële cryptografie (KU Leuven). ‘Tegenover een kabel, die gewoon doorgeknipt kan worden, is het een veel robuuster systeem dat dus ook veel moeilijker te saboteren valt.’

Achilleshiel

‘Technisch en financieel gezien, is Starlink vermoedelijk een interessante optie voor Meloni’, aldus Vermeulen. ‘Bovendien zitten Musk en Meloni ideologisch op een vergelijkbare, rechtse lijn. In die zin vinden ze elkaar, wat leidt tot dit soort situaties.’

Ook Preneel begrijpt de beslissing van Meloni tot op zekere hoogte. ‘Met Starlink kan SpaceX vandaag een volledig operationeel netwerk aanbieden’, zegt hij. Dat kan de Europese Unie vooralsnog niet.

Toch maken Vermeulen en Preneel zich zorgen over de plannen van de Italiaanse regering. Zo wijst Preneel erop dat het systeem selectief afgezet kan worden. Zoiets zagen we eerder in Oekraïne gebeuren. Nadat Rusland er de lokale telecom­infrastructuur had vernietigd, maakte Starlink de internetcommunicatie door het Oekraïense leger weer mogelijk. Daardoor konden het bijvoorbeeld opnieuw drones besturen. Toen Starlink besloot om geen verbinding toe te laten boven de Krim stond Oekraïne voor een voldongen feit.

‘Het toont aan dat je afhankelijk bent van je leverancier’, zegt Preneel. ‘Als er ooit een conflict komt, moet je je eigen technologie in handen hebben.’ Als dat niet het geval is, valt alle communicatie weg. In die zin is een satellietnetwerk de achilleshiel van de samenleving.

Vermeulen ziet nog twee grote risico’s. In de eerste plaats moeten we ons volgens hem vragen stellen bij de veiligheid van Starlink. ‘Stel dat we in een conflict terechtkomen. Zijn we er dan zeker van dat een Amerikaans bedrijf als SpaceX niet zal inbreken in de communicatie?’ Ook Preneel wijst op dat gevaar. ‘De geschiedenis leert ons dat we waakzaam moeten zijn als we versleutelingstechnieken gebruiken van derde partijen. Je weet nooit of er geen achterpootje in zit, waardoor anderen kunnen meelezen.’

Ten tweede kan zo’n satellietnetwerk volgens Vermeulen ook als pressiemiddel gebruikt worden. ‘Zo kan de Amerikaanse overheid via Starlink druk uitoefenen op een land als Italië door te dreigen de samenwerking te herzien als Italië bepaalde beleidsmaatregelen niet neemt. Daarnaast kan Elon Musk, los van politieke belangen, economische druk uitoefenen op Italië – een land met meerdere ruimtevaartbedrijven die infrastructuur leveren voor de Europese ruimtevaart.’

IRIS2

De Europese Unie en het Europese ruimtevaartagentschap ESA hebben plannen voor de lancering van een eigen Europees satellietnetwerk voor communicatie. IRIS², zoals dat netwerk heet, zal bestaan uit 290 satellieten en moet in 2029 gelanceerd worden. Tegen 2030 zou het volledig operationeel moeten zijn.

Is Europa dan niet hopeloos laat? ‘Europa hinkt inderdaad achterop’, zegt Vermeulen. ‘Maar tegelijkertijd doen er zich hier ook kansen voor. In de tussentijd kunnen we verder technologisch innoveren en op die manier bestaande netwerken overtreffen. Zo zal IRIS² voorzien zijn van kwantumcryptografie, de meest geavanceerde beveiliging die we momenteel kennen.’

Met IRIS² wil Europa een onafhankelijk en beter beveiligd communicatiesysteem opzetten. ‘Los van de huidige geopolitieke spanningen wil men in alle uithoeken van Europa snel internet kunnen bieden, zonder dat daarvoor kabels gelegd hoeven te worden’, zegt Vermeulen. ‘Dat moet niet alleen burgers die geïsoleerd wonen bedienen, maar ook bedrijven, waardoor de economie er ook voordelen van zal ondervinden. Verder hebben zulke netwerken ook een belangrijk militair aspect en helpen ze ook overheden.’

IRIS² zal zo’n 10,6 miljard euro kosten. Daarvan financiert de EU 6 miljard zelf, de ESA betaalt 550, de particuliere sector 4 miljard. 

Autonomie

Europa wil met IRIS² vooral sterker op eigen benen staan. De pandemie en de oorlog in Oekraïne hebben laten zien hoe afhankelijk Europa is van technologieën uit onder andere de VS en China. Tel daar de huidige geopolitieke spanningen bij, en het wordt duidelijk waarom Europa steeds nadrukkelijker wil inzetten op zijn autonomie.

‘Autonomie is een belangrijke drijfveer, en het belang ervan is in Europa toegenomen tijdens de eerste ambtstermijn van de Amerikaanse president Donald Trump. ‘Toen werd al duidelijk dat de Verenigde Staten Europa niet altijd financieel, militair en operationeel zou blijven bijstaan’, zegt Vermeulen. ‘Ten tijde van president Joe Biden ging die urgentie weer wat liggen, maar met de herverkiezing van Trump zijn de alarmbellen weer afgegaan. Europa kan er niet langer van uitgaan dat het alle steun krijgt van zijn grote broer. Europa heeft meer autonomie nodig om te kunnen opereren tegen landen zoals Rusland en China. Het is in dat licht dat we de ontwikkeling van IRIS² moeten zien.’

Ongezien veiligheidsrisico

De onderhandelingen die Meloni vandaag voert met Musk gaan regelrecht in tegen de Europese hang naar autonomie. Dat vindt Vermeulen gevaarlijk. ‘Door in te tekenen op Starlink draagt Meloni de veiligheid – toch een van de belangrijkste elementen van een overheid – over aan de VS, aan een privébedrijf én aan een onvoorspelbaar figuur als Elon Musk. Dat is in mijn ogen een ongezien veiligheidsrisico.’

Zoals we bij Twitter en X zagen, deinst Musk er niet voor terug om zelf concreet in te grijpen in zijn technologieën, en dat vaak op een heel subjectieve manier.

‘Italië zou in principe gebruik kunnen maken van Starlink en daar een eigen encryptie aan toevoegen’, zegt Preneel. ‘SpaceX zal dan nog altijd kunnen zien wie met wie communiceert en wie zich waar bevindt, maar de inhoud afluisteren wordt wel onmogelijk.’ Het is nog maar de vraag of Italië dat van plan is. Preneel: ‘Ik vrees er eerlijk gezegd voor.’