Elon Musk, ’s werelds rijkste man en vertrouweling van Donald Trump, laat zich op zijn platform X almaar meer in met de Europese politiek. ‘We laten ons als makke lammetjes uit elkaar spelen.’
Wanneer Donald Trump binnenkort weer zijn intrek neemt in het Witte Huis, komt Elon Musk aan het hoofd van het Amerikaanse overheidsdepartement voor Deregulering. Enige diplomatieke terughoudendheid die normaal bij zo’n functie hoort, lijkt aan Musk niet besteed. Steeds nadrukkelijker laat de steenrijke ondernemer zich onbehouwen in met de Europese politiek. Eind december noemde hij de extreemrechtse Alternative für Deutschland ‘de enige partij die Duitsland kan redden’ – donderdag interviewt Musk AfD-covoorzitter Alice Weidel op zijn sociaal netwerk X. Onder premier Keir Starmer is het Verenigd Koninkrijk volgens Musk verworden tot een ‘tirannie’, op X houdt peilt hij of de Verenigde Staten het Verenigd Koninkrijk moeten ‘bevrijden’.
Musks precieze motieven voor zijn verregaande steun aan extreemrechtse partijen in Europa zijn onduidelijk. Volgens de ene gaat het vooral om een ideologische affiniteit met onder meer de AfD, de Italiaanse Fratelli d’Italia van premier Giorgia Meloni en het Britse Reform UK van topman Nigel Farage – ook al vindt Musk Farage sinds kort ongeschikt als topman van die partij. De afscheidnemende Duitse minister van Economie en vicekanselier Robert Habeck ontwaart bij Musk daarentegen vooral persoonlijke beweegredenen. ‘Hij wil diegenen steunen die Europa verzwakken. Een zwakker Europa is in het belang van wie regelgeving ervaart als een ongepaste beperking van hun macht’, aldus de topman van de Duitse groenen tijdens zijn nieuwjaarstoespraak.
First Buddy
Hoe het ook zij, Musks uitlatingen zorgen voor steeds meer ongenoegen bij Europese leiders. De Italiaanse president Sergio Mattarella liet al in november weten dat Musk moet ophouden zich te bemoeien met de Italiaanse politiek. De voorbije dagen wezen de afscheidnemende Duitse bondskanselier Olaf Scholz, de Franse president Emmanuel Macron, de Britse premier Keir Starmer en de Noorse premier Jonas Gahr Store ’s werelds rijkste mens met de vinger. ‘Als ons tien jaar geleden was verteld dat de eigenaar van een van de grootste sociale netwerken ter wereld een nieuwe reactionaire internationale beweging zou steunen en rechtstreeks zou ingrijpen in verkiezingen, ook in Duitsland, wie had dat dan gedacht?’ vroeg Macron zich maandag hardop af tijdens een toespraak voor ’s lands ambassadeurs.
Vicepresident J.D. Vance suggereerde dat de VS de steun aan de NAVO en Oekraïne zouden afbouwen als de EU de platformen van Musk verder zou reguleren.
Helemaal zeker van hun stuk lijken de Europese leiders niet. Scholz werpt op dat je maar beter niet te veel aandacht besteedt aan Musk, Starmer kiest dan weer voor de tegenaanval. Toch is ook diens Labourpartij verdeeld: onder de sociaaldemocraten woedt een fervente discussie of de partijleden in groten getale van X af moeten gaan. Voorstanders vragen zich af waarom ze nog aanwezig zouden blijven op een medium dat Musk vooral gebruikt om het discours te beheersen, en niet zozeer om de vrije meningsuiting te beschermen, zoals Musk zelf beweert. Tegenstanders merken op dat zo’n stap tegen Musk – ook wel Trumps first buddy genoemd – voor economische en diplomatieke represailles van het Witte Huis zal zorgen.
Bedreiging
‘Musk vormt een bedreiging voor de nationale veiligheid van het VK en de EU’, stelt Mujtaba Rahman, Europadirecteur van de denktank Eurasia Group, op Bluesky (de tegenhanger van X) vast. Moet de Europese Unie dan ingrijpen?
In Brazilië wonden ze er vorig jaar geen doekjes om. Toen Musk een boete van een kleine 5 miljoen euro weigerde te betalen wegens inbreuken op ’s lands onlinewetgeving, liet het Braziliaanse Hooggerechtshof X offline halen. Musk ging overstag, maar de plooien zijn niet helemaal gladgestreken. Op een panel van de G20 in Rio de Janeiro over desinformatie zei Janja Lula da Silva, de first lady van Brazilië, dat ze ‘niet bang was voor Elon Musk’. ‘Fuck You, Elon!’ klonk het, toen ze opriep tot internationale samenwerking om socialemediaplatformen te reguleren.
Kleine overheid, weinig belastingen: wijst Elon Musk de Open VLD de weg?
De aanvaring doet wat denken aan die tussen Musk en ex-Eurocommissaris voor de Interne Markt Thierry Breton midden vorig jaar. Toen Musk in augustus op X een interview met Donald Trump organiseerde, herinnerde de Fransman hem eraan dat hij geen inbreuken mag plegen tegen de zogenaamde Europese Digital Services Act. Dat is een Europese verordening die grootschalige onlineplatformen er in de EU toe verplicht illegale inhoud zoals haatspraak te verwijderen, en altijd te onderzoeken of hun algoritmes verkiezingsprocessen niet op oneerlijke wijze beïnvloeden.
Tot jolijt van Musk hield Breton echter de eer aan zichzelf omdat hij zich niet gedekt voelde door Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en Macron.
Oekraïne
Ondanks Bretons ontslag is die episode niet ten einde. Eind 2023 opende de Europese Commissie in het kader van de Digital Services Act al een onderzoek naar X. Brussel stelde intussen al enkele inbreuken vast, maar wacht nog op wederwoord van X.
Met het Musk-Weidel-interview en de Duitse verkiezingen in aantocht wil het Duitse Europarlementslid Damien Boeselager het daar niet bij laten. Afgelopen weekend verzocht hij de nieuwe bevoegde Eurocommissaris Henna Virkkunen per brief om het bewuste vraaggesprek nadrukkelijk in de gaten te houden. Voor de Commissie is het namelijk steeds mogelijk om nieuwe elementen aan het onderzoek toe te voegen – uiteindelijk kan een boete oplopen tot 6 procent van de omzet van X.
‘We hebben met de Roemeense presidentsverkiezingen en de algoritmen van TikTok al gezien hoe kwetsbaar de Europese democratieën kunnen zijn.’
Maar de EU is gewaarschuwd, zo klinkt het dreigend vanuit Washington. De aankomende Amerikaanse vicepresident J.D. Vance suggereerde in september dat de VS de steun aan de NAVO en Oekraïne zouden afbouwen als de EU de platformen van Musk verder zou reguleren – al gaf Vance in het gesprek met een Amerikaanse youtuber weinig blijk van inhoudelijke kennis. De vraag is nu: durft de kersverse Europese Commissie de nieuwe regering-Trump tegen de haren in te strijken door Musks bedrijven op het matje te roepen, of durft ze haar eigen regelgeving niet toe te passen?
Musk in de Wetstraat: weinig sympathie bij links, voorzichtigheid aan de rechterflank
Volgens Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven, moet de Europese Unie beter doen. ‘We laten ons momenteel als makke lammetjes uit elkaar spelen. Meloni sluit een miljardencontract met Musks bedrijf SpaceX, en Scholz reageert met de handrem op omdat Musk in Duitsland een Tesla-fabriek bouwt. Zo komen we er niet. We hebben met de Roemeense presidentsverkiezingen en de algoritmen van TikTok al gezien hoe kwetsbaar de Europese democratieën kunnen zijn. En met onder meer de Duitse, Roemeense, Poolse en Moldavische verkiezingen in aantocht moet het belangrijkste nog komen. Hopelijk laat Von der Leyen dit als Duitse christendemocrate niet zomaar gebeuren.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier