‘Friedrich Merz heeft de schaduw van Angela Merkel met haar ‘wir schaffen das’ van zich afgeschud’

Dirk Rochtus staat stil bij ‘de dag waarop in Duitsland de “brandmuur” tegen de radicaal-rechtse AfD viel’.

De kindermoord van Aschaffenburg kwam verschrikkelijk hard aan in de Duitse samenleving. De kleine Yannis en een hem ter hulp snellende 41-jarige man werden woensdag het slachtoffer van een Afghaanse asielzoeker. Hun families blijven verweesd achter met een onbeschrijflijk verdriet, terwijl de aandacht van de media intussen verschoven is naar de politieke arena. Daar wordt het heersende migratie- en asielbeleid volop ter discussie gesteld. 

De Bondsdagverkiezingen op 23 februari maken dat de politieke en maatschappelijke zenuwen tot het uiterste gespannen staan. Friedrich Merz, de kandidaat-kanselier van het christendemocratische kartel CDU/CSU (kortweg ‘die Union’) steekt het verst zijn nek uit. De christendemocraten liggen op kop met 30% en Merz geldt als de gedoodverfde opvolger van de huidige bondskanselier, de sociaaldemocraat Olaf Scholz (SPD).

Dat stelt hen echter niet gerust, want met wie moeten ze in voorkomend verkiezingssucces een regeringscoalitie vormen? Met hun droompartner, de liberale FDP? Maar die flirt met de kiesdrempel van vijf procent. Met de SPD als juniorpartner? Maar wil die mee met de grote economische ommezwaai die Merz beoogt? Met Bündnis90/Die Grünen? Maar die suggestie schrikt de eigen conservatieve achterban af. De radicalen van links, het BSW van de links-conservatieve Sahra Wagenknecht, en van rechts, de AfD, komen niet in aanmerking.

Tegenover de AfD, met 21% in de opiniepeilingen de tweede sterkste partij van het land, hebben alle andere partijen zelfs  een ‘Brandmauer’ opgetrokken, het Duitse equivalent van ‘ons’ cordon sanitaire. Merz was de laatste tijd zelfs in de gunst van de bevraagden beginnen dalen. Voor vele mensen kwam hij niet sterk, niet geloofwaardig genoeg over. Daar zou nu wel eens verandering in kunnen komen.

Kort na de tweevoudige moord in Aschaffenburg pakte Merz uit met een lijstje van vijf maatregelen die een einde moeten maken aan het als te laks beschouwd migratiebeleid. Het gaat daarbij onder andere om een inreisverbod voor vluchtelingen ‘zonder papieren’ en het terugsturen van afgewezen asielzoekers. Kortom, maatregelen die een radicale breuk vormen met het tot nu door SPD en Grüne gevoerde beleid.

Het meest opvallende is dat Merz als eventuele nieuwe bondskanselier deze maatregelen ‘categorisch’ wil uitvoeren. Deze uitspraak van hem bleef nazinderen: ‘Het is me om het even wie daarbij meegaat. Ik zal deze weg bewandelen, geen andere.’ Zonder de omzetting ervan geen coalitie dus. De puinhoop waarin het huidige migratiebeleid zich in zijn woorden bevindt, laat geen compromissen meer toe bij de regeringsvorming. Die resolute houding levert hem geen windeieren op. In een recente opiniepeiling schoot zijn eigen populariteit met vier procentpunten naar boven, van 27% naar 31%.

Vanuit de SPD hagelde het kritiek op Merz. Zijn voorgestelde maatregelen zouden indruisen tegen het recht van de Europese Unie (EU). Het vijf-punten-plan zou dus een breuk inhouden met de opvatting in Duitsland dat het EU-recht boven het Duitse uittorent.

Op die ene ‘taboebreuk’ volgde vrijdag nog een andere. De partijleiding van de CDU/CSU deelde mee dat Merz met zijn Bondsdagfractie ‘zeer duidelijke moties over het migratie- en vluchtelingenbeleid’ zou indienen. De fractie zou ter stemming overgaan zonder rekening te houden met wie deze moties mee steunt: ‘Dat geldt ook dan wanneer enkel de AfD onze moties mee ondersteunt.’ Een opening naar de AfD dus, met dien verstande dat de ‘Union’ zelf moties indient en niet die van andere fracties zou steunen.

Die taboebreuk houdt een risico in voor Merz: Als hij dit doordrukt, zullen linkse partijen als SPD en Grüne na de verkiezingen niet erg geneigd zijn om in zee te gaan met de ‘Union’. De AfD zelf ziet zich voor een dilemma geplaatst. Als ze meegaat in het verhaal van Merz, verliest ze bij de stembusslag kiezers aan de CDU/CSU die tot gisteren nog twijfelden aan hem. Als ze het been stijf houdt, zullen er zijn die haar een gebrek aan geloofwaardigheid verwijten.

Hoe de stemming ook mag uitdraaien, Merz heeft de schaduw van Angela Merkel met haar ‘wir schaffen das’ van zich afgeschud die nog tot vrijdag over zijn CDU en dus ook over hem als voorzitter hing. 24 januari 2025 gaat de geschiedenis van de Bondsrepubliek in als de dag waarop de sterkste traditionele partij een gat sloeg in de ‘Brandmauer’.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.