Europese vredestroepen op Oekraïense bodem? ‘Het zou enige improvisatie vergen, maar het is niet onmogelijk’

Naarmate de oorlog in Oekraïne zich voortsleept, probeert Europa zijn goede wil te tonen. In verschillende Europese landen wordt ondertussen nagedacht over het scenario waarbij een Europese troepenmacht een eventueel staakt-het-vuren zou bewaken. ‘Dit is vooral een poging om Rusland de zwartepiet door te schuiven’, vermoedt David Criekemans (Universiteit Antwerpen).

Komen er weldra Europese troepen op Oekraïense bodem? De vraag lijkt niet langer totale politieke sciencefiction. Verschillende Europese leiders gaven al aan dat het idee ernstig overwogen moet worden.

In februari 2024 stelde de Franse president Emmanuel Macron al dat ‘niets uitgesloten mag worden’. Bij zijn recente bezoek aan Kiev verklaarde de Britse premier Keir Starmer al dat zijn land ‘zijn deel’ zou doen als zo’n troepenmacht op de been gebracht zou worden. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zouden ondertussen al besprekingen voeren over hoe zo’n militaire samenwerking er concreet zou uitzien.

Welk plan heeft Donald Trump voor Oekraïne?

Strategische struikeldraad

Alles valt of staat natuurlijk bij de vraag wat zo’n troepenmacht concreet zou moeten doen. Een robuuste troepenmacht, die tegelijk ook de nodige vuurkracht op tafel kan leggen, lijkt geen waarschijnlijk scenario, alleen al omdat weinig Europese legers daarvoor de middelen hebben.

Een militair expert, die wegens de gevoeligheid van het onderwerp liever anoniem spreekt, wijst evenwel op een tweede mogelijkheid: een zogenaamde trip wire force. Dat zijn in omvang beperkte, lichtbewapende eenheden die zich in Oekraïne zouden installeren, en als een soort strategische struikeldraad (’trip wire’) zouden functioneren. ‘Eigenlijk plaats je de Russen voor een strategisch dilemma,’ aldus de expert. ‘Durven ze het aan om aan te vallen, en zo een reactie van de rest van Europa en misschien wel de NAVO te riskeren? Voor de troepen in kwestie is het, toegegeven, geen comfortabele situatie.’

In zekere zin doen we hetzelfde met de bescherming van de Baltische staten, stelt de expert. ‘Dat zijn vooral lichte infanterie-eenheden, geen tanks of zware artillerie. Daarmee kun je het Russische leger niet bevechten, maar het zorgt ervoor dat Rusland eerst goed moet nadenken of het er wel goed aan doet op te rukken.’

Op zich is het niet onmogelijk om zo’n trip wire troepenmacht uit de grond te stampen. ‘Het zou enige improvisatie vergen, maar het is op zich niet onmogelijk’, klinkt het bij experts. ‘Het hoeft ook niet ontzettend lang te duren. Het is vooral een politieke kwestie: zullen voldoende regeringen het aandurven om de stap te wagen?’

Meer dan duizend kilometer frontlijn

In de Donbasoorlog (2014-2022) bleek al hoe moeilijk het was om een staakt-het-vuren tussen Oekraïne en Rusland te handhaven. Hoewel de frontlijn op dat moment ‘slechts’ 420 kilometer besloeg, bleek het onmogelijk die afstand te monitoren. Vandaag beslaat de frontlijn meer dan duizend kilometer.

Volgens de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zouden minstens 200.000 vredestroepen nodig zijn om een eventueel bestand te bewaken. De manschappen van die Europese vredestroepen zouden bovendien moeten kunnen roteren, waardoor Europese landen in totaal 600.000 soldaten nodig zouden hebben. De implicaties van zo’n troepenmacht zouden enorm zijn. Elke militair die in Oekraïne wordt ontplooid, zit daar ‘vast’, en kan niet elders ingezet worden.

Dat doet David Criekemans, professor internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen, vermoeden dat de Europese bereidwilligheid niet geheel oprecht is. ‘Dit is vooral een poging om Rusland de zwartepiet door te schuiven,’ zegt Criekemans. ‘Het is een manier om aan Donald Trump te tonen dat Europa bereid is om zelf de handen uit de mouwen te steken. Als Trump doorzet met zijn plannen om de olie- en gasprijzen naar omlaag te halen, zal dat de onderhandelingspositie van Rusland verslechteren. Hoe cynisch het ook klinkt: Europese landen hopen dat Oekraïne nog even volhoudt, zodat het meer kans maakt om een voor Kiev betere deal met Rusland te sluiten.’

Plausible deniability

Dat is meteen de grote crux van het probleem: er is geen reden om aan te nemen dat er aan Russische zijde enige bereidwilligheid is om te onderhandelen. En zelfs als die bereidwilligheid om te onderhandelen er is, is er geen enkele garantie dat Rusland Europese troepen in Oekraïne zal aanvaarden.

Bovendien zal gelijk welke Europese troepenmacht in Oekraïne op de proef worden gesteld door Rusland. Zelfs als het Russische leger waarschijnlijk niet rechtstreeks een Europese legereenheid zal aanvallen, zullen er ongetwijfeld incidenten zijn, waarbij Rusland stellig alle betrokkenheid zal ontkennen. Hoe zullen Europese landen reageren als een drone ‘per ongeluk’ een Europese legereenheid raakt? Wat wordt de reactie als een militie die niet officieel aan het Russische leger is gelinkt het vuur opent en er doden vallen? De beruchte Wagnergroep van wijlen Jevgeni Prigozjin werd indertijd specifiek opgericht om het Russische regime ‘plausible deniability’ (‘geloofwaardige ontkenning’) te bieden bij bepaalde operaties in Afrikaanse landen en in Syrië.

Heeft Oekraïne een Trump-plan?

Quid België

Ook binnen Defensie wordt over de kwestie nagedacht. Het operationeel plan van het Belgisch leger voorziet dit jaar een aanwezigheid van ‘meer dan 300 militairen’ in Roemenië, waar ze bijdragen aan de oostflank van de NAVO. Het Belgische leger moet ook bepaalde capaciteiten voorzien voor de zogenaamde Rapid Reaction Force van de NAVO – troepen die in theorie binnen de 48 uur ontplooid moeten kunnen worden. Bronnen binnen Defensie wijzen op de beperkte middelen. Elke Belgische militair die zou bijdragen aan een eventuele vredesmacht in Oekraïne, kan elders niet worden ingezet.

Omdat de federale regering vooralsnog in lopende zaken is, wil minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) niet speculeren over welke bijdrage België zou kunnen leveren. Tegelijk wijst ze het idee niet af. ‘Indien er na de oorlog Europese of NAVO-troepen worden ingezet om de bescherming van Oekraïne te versterken, dan zal België zich als een loyale EU-partner en NAVO-bondgenoot blijven opstellen’, aldus Dedonder.