Europese miljarden moeten ‘pestkop’ Viktor Orban overtuigen

Met een bedrag van 10 miljard euro hoopt de Europese Unie de Hongaarse premier Viktor Orban te overtuigen om Oekraïne te blijven helpen.

Meer dan 383 miljard euro. Zo veel zou de heropbouw van Oekraïne de komende tien jaar kosten, zo berekende onder meer de Wereldbank in februari dit jaar. ‘Intussen is dat bedrag al opgelopen tot meer dan 400 miljard euro’, vertelde de Oekraïense vicepremier voor Economie Julia Svyrydenko twee weken geleden in Kiev aan Knack. Kortom, Oekraïne heeft geld nodig, alleen al om tijdens de winter zijn soldaten te betalen en kapotgeschoten energie-infrastructuur te herstellen.

Daarom heeft de Europese Commissie voorgesteld om Oekraïne de komende vier jaar 50 miljard euro toe te stoppen, waarvan 17 miljard aan subsidies en 33 miljard aan leningen. Midden november adviseerde de Commissie de lidstaten bovendien om de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne op te starten. Over die twee thema’s vergaderen de Europese staatshoofden en regeringsleiders vanaf donderdag in Brussel, onder leiding van Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad.

Opschuiven

Op zo’n EU-top geldt steeds unanimiteit – alle lidstaten moeten het per dossier met elkaar eens zien te worden. Over de financiële hulp aan Oekraïne gaan vrijwel alle Europese lidstaten akkoord, zeker nu de steun van de Verenigde Staten naar aanloop van de presidentsverkiezingen in november almaar meer opdroogt. Maar de Hongaarse premier Viktor Orbán – volgens critici de handpop van de Russische president Vladimir Poetin – meent dat Oekraïne te corrupt is om het nog maar één stuiver toe te stoppen.

Wat de toetredingsonderhandelingen met Oekraïne betreft, ligt Orbán ook dwars, al krijgt hij daarbij ook de steun van Slowakije en Oostenrijk. Orbán beweert dat de rechten van de Hongaarse minderheden in voornamelijk de West-Oekraïense regio Transkarpatië onvoldoende gerespecteerd worden. Nieuw is dat verwijt niet: al in de aanloop van de Hongaarse verkiezingen van 2022 richtte Orbán tijdens de campagne mede om die reden zijn pijlen op de Oekraïense president Volodymyr Zelensky.

Bovendien wil Orban niet dat het met Oekraïne en de Europese Unie allemaal zo snel gaat. Hij vraagt al langer om een strategisch debat over de toekomst van Europa alvorens Oekraïne kandidaat-lidstaat wordt – een verzoek waar ook andere lidstaten niet ongevoelig voor zijn. In ieder geval komt de Europese Commissie midden maart met een nieuw advies over de toetreding van onder meer Oekraïne, en het is niet ondenkbaar dat de discussies over de toetreding naar volgend jaar zullen worden opgeschoven.

De Oostenrijkse kanselier Karl Nehammer (ÖVP) meent op zijn beurt dat Oekraïne geen voorrang mag krijgen op de Westelijke Balkanlanden, Bosnië-Herzegovina in het bijzonder. Er speelt meer: in eigen land staat de ÖVP onder druk van de radicaal-rechtse FPÖ, die de kaart trekt van Rusland. Ook ziet Nehammer hoe Ruslandgezinde partijen in buurlanden Hongarije en Slowakije, maar ook in de naburige Duitse deelstaat Beieren, aan populariteit winnen. Komt daarbij dat maar 28 procent van de Oostenrijkers voor de Oekraïense toedreiding is.

Geblokkeerde rekening

Al even ondernemen Europese leiders pogingen om Orban op andere gedachten te brengen. Charles Michel trok twee weken geleden al naar Boedapest om op de Hongaarse premier in te praten, maar kwam met lege handen thuis. De Franse president Emmanuel Macron nodigde hem op zijn beurt uit voor een ontbijt in het Élysée, zonder resultaat. In twee recente brieven aan Michel geeft Orbán de indruk onder geen beding te willen wijken – dat deed hij eerder ook niet op vlak van migratie.

Naar alle waarschijnlijkheid is het Orbán in de eerste plaats om zijn eigen centen te doen. Hongarije krijgt al een tijdlang geen geld meer uit de Europese cohesiefondsen en het Europese coronaherstelfonds, en wel omdat Orban Europese middelen misbruikt en de Hongaarse rechtsstaat naar zijn hand zet. Orban beweert echter dat hij intussen aan alle vereisten van de Europese Commissie heeft voldaan, en dat de Europese Commissie het spel niet eerlijk speelt.

Als het op de cohesiefondsen aankomt, heeft zijn regering het afgelopen jaar inderdaad de meeste hervormingen doorgevoerd waar de Commissie om vroeg – gisteren nog keurde het Hongaarse parlement in dat kader nieuwe wetgeving goed. Daarmee zijn de meer structurele problemen in Hongarije echter niet van de baan, en vriend en vijand weet dat Orban kosten noch moeite zal besparen om Hongarije verder naar zijn hand te zetten.

Woensdag waarschuwden tien Hongaarse nieuwsmedia nog voor de impact van de nieuwe wet over de bescherming van de Hongaarse soevereiniteit op hun onafhankelijkheid. Met de zogenaamde Autoriteit ter Bescherming van de Soevereiniteit zou Orban zijn greep op kritische stemmen in de samenleving nog vergroten, zo klinkt het. Orban laat het niet aan zijn hart komen. ‘Hongarije is van de Hongaren. We laten onze toekomst niet in het buitenland bepalen’, schreef hij op zijn sociale media.

Inbinden

Ter wille van het noodlijdende Oekraïne is de Commissie van plan om in te binden. Van de in totaal 32 miljard euro aan geblokkeerde Hongaarse middelen zal ze 10 miljard euro vrijmaken zodra Hongarije haar formeel op de hoogte brengt van de laatste wetswijziging. ‘We moeten Oekraïne geven wat het nodig heeft om vandaag sterk te staan, zodat het morgen tijdens de onderhandelingen sterk kan staan’, zei Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen woensdagochtend in het Europees Parlement.

Maar in het halfrond reageert men furieus. De fractieleiders van de vier grootste groep schrijven woensdag in een open brief aan de Commissie dat Hongarije nog niet aan alle voorwaarden heeft voldaan. Ook zij menen dat de Hongaarse soevereiniteitswet grote gevaren inhoudt voor kritische stemmen in het land.

‘Als de Commissie aan Orbán een vette cheque geeft, dan is dat niet meer dan losgeld. Het zou het signaal geven dat chantage werkt en de pestkoppen gelijk geven’, aldus de Portugese sociaaldemocraat Pedro Marques in een reactie. Marques vroeg Von der Leyen om uitleg over de beslissing die op til is, maar daar ging de Duitse niet op in.

Naar alle verwachting zal die 10 miljard euro volstaan en zal Hongarije zijn veto tegen de financiële hulp aan Oekraïne laten vallen. Houdt Orbán toch voet bij stuk, dan moet de Unie op zoek naar een alternatief. Het is dan niet ondenkbaar dat de 26 overige lidstaten dan zonder Hongarije doorgaan. Wel blijft Boedapest gekant tegen de start van de toetredingsgesprekken met Oekraïne. Naar verwachting wordt die discussie opgeschoven richting maart 2024.

Nog meer centen

Niet alleen Oekraïne, ook de Europese Unie zelf heeft centen nodig. Door de coronapandemie, de energiecrisis en de Russische invasie van Oekraïne zijn de potten uit de Europese zevenjarenbegroting (2021-2027) bijna leeg. Daarom vroeg de Commissie in juni om 86 miljard euro extra, waar de 17 miljard subsidiesteun voor Oekraïne deel van uitmaakt – de leningen ten bedrage van 33 miljard die Oekraïne zou krijgen, worden buiten de Europese begroting gehouden (zie grafiek).

Maar het gros van de Europese lidstaten, die het evenmin breed hebben, wil niet zomaar met dat geld over de brug komen – ook België niet. Dat de Commissie vrijwel alle lidstaten in de gaten houdt omdat ze de Europese begrotingsregels niet respecteren, keert voor de Commissie nu als een boemerang in het gezicht terug. Om de lidstaten alsnog over de streep te trekken werd het voorgestelde bedrag van 86 miljard intussen al verlaagd en verschuift men middelen van het ene naar het andere fonds.

Opnieuw speelt Orbán een cruciale rol. Verwacht wordt dat hij ook in dat dossier zijn veto zal gebruiken, en wel om een deel van de voor Hongarije geblokkeerde coronamiddelen vrij te krijgen. Het argument van Orbán luidt dat hij geen geld voor een begroting wil betalen zolang diezelfde begroting geld voor Hongarije blokkeert. Afwachten of Von der Leyen ook in dat dossier overstag gaat.