Europees Hof verwerpt beroep van Polen en Hongarije tegen rechtsstaatmechanisme
Het Europees Hof van Justitie heeft woensdag het beroep van Polen en Hongarije tegen het nieuwe rechtsstaatmechanisme verworpen. Daarmee ligt de weg voor de Europese Commissie open om financiële sancties voor te stellen tegen de twee EU-landen, omdat ze de principes van de rechtsstaat met de voeten treden.
Het rechtsstaatmechanisme – officieel het ‘algemeen conditionaliteitsregime’ – maakt de ontvangst van Europese subsidies afhankelijk van het respect voor de rechtsstaat. Het principe werd begin 2021 ingevoerd, maar omdat ze zich geviseerd voelden trokken Polen en Hongarije naar het Hof van Justitie in Luxemburg, waar ze om de nietigverklaring vroegen van de verordening die vorm geeft aan het mechanisme.
De rechters van het Hof hebben het beroep van Warschau en Boedapest nu in zijn geheel verworpen. Tegen het mechanisme is niets in te brengen, vinden ze: de rechtsgrondslag is juist, de verordening is compatibel met dat andere sanctiemechanisme, de artikel 7-procedure die tot de schorsing van het stemrecht van een lidstaat in de Raad kan leiden, en de EU respecteert haar bevoegdheden en het rechtszekerheidsbeginsel. Zolang het Hof geen uitspraak had gedaan, wilde de Europese Commissie nog geen sancties voorstellen tegen landen die het niet nauw nemen met de principes van de rechtsstaat en op die manier EU-subsidies verduisteren of verkeerd aanwenden.
Nu het licht definitief op groen is gezet voor het rechtsstaatmechanisme, zal de druk alleen maar groter worden om nu wel op te treden tegen Polen en/of Hongarije. Een sanctie zou er concreet in kunnen bestaan dat Europese subsidies bevroren of gekort worden. Elk voorstel van de Commissie moet wel nog aangenomen worden door minstens 15 van de 27 lidstaten. Anders dan bij de artikel 7-procedure is er dus geen unanimiteit vereist. Het rechtsstaatmechanisme is ook van toepassing op uitkeringen in het kader van de Europese relancesteun.
Ondanks de politieke gevoeligheid van het financieel straffen van een lidstaat, is het rechtsstaatmechanisme sinds begin vorig jaar niet helemaal dode letter gebleven. Onder druk van onder meer het Europees Parlement, dat het ‘getalm’ bij het Hof aanvocht, stuurde de Commissie in november nog brieven naar Hongarije en Polen, waarin ze nog eens oplijstte op welke punten de rechtsstaat volgens haar in gevaar komt. In het geval van Hongarije haalde ze de markt voor openbare aanbestedingen aan, potentiële belangenconflicten en mogelijke corruptie. In Polen ziet ze problemen met de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en met de voorrang van het Europees recht en de beslissingen van het Hof in Luxemburg, die tot op het allerhoogste politieke niveau in vraag gesteld wordt.
Parlementsvoorzitter Roberta Metsola was er woensdag dan ook als een van de eersten bij om te zeggen dat de Commissie het mechanisme nu snel moet toepassen. ‘Over conditionaliteit van Europese fondsen, gelinkt aan de rechtsstaat, kan volgens het Europees Parlement niet onderhandeld worden’, zei ze. ‘De rechtsstaat is de basis waarop onze verdragen gebouwd zijn. Het is van fundamenteel belang dat alle lidstaten de verdragen naleven die ze ondertekend hebben toen ze tot de Europese Unie toetraden. Waarden zijn belangrijk, en de burgers hebben het recht te weten hoe gemeenschappelijke fondsen worden gebruikt.’
Om 11.30 uur vindt in het parlement een persconferentie over het arrest plaats, in de loop van de namiddag wordt ook een debat gehouden. In Hongarije reageerde minister van Justitie Judit Varga afwijzend op het arrest. Ze spreekt van een politieke beslissing, ingegeven door het referendum dat op 3 april gehouden wordt over de Hongaarse beruchte ‘antihomowet’. In het arrest ziet ze het zoveelste bewijs van hoe ‘Brussel’ zijn macht misbruikt. Hoe dan ook ligt de bal nu dus in het kamp van de Commissie. Het is maar de vraag hoe de Commissie zal handelen, want ze zal er wellicht over willen waken dat ze niet van inmenging met de Hongaarse nationale politiek beschuldigd wordt. In het land vinden op 3 april namelijk ook parlementsverkiezingen plaats.