Europees embargo op Russische olie: ‘Dit zal een zware tol eisen’

De Europese Unie plant een gradueel embargo op Russische olie. Het is niet ondenkbaar dat Rusland daar op korte termijn beter van wordt.

8 januari 2007. Door een aanslepend betalingsdispuut tussen Moskou en Minsk draait het Russische staatsbedrijf Transneft de oliekraan naar Wit-Rusland dicht. Het ging om een de zogenaamde Droezjba-pijplijn, die vanuit Oost-Rusland via Oekraïne, Wit-Rusland, Polen, Hongarije, Tsjechië, Slowakije en Oostenrijk tot in Duitsland loopt en met 5.500 kilometer de langste ter wereld is. In Berlijn waren de reacties op de driedaagse sluiting van de Droezjba – dat ‘vriendschap’ betekent – niet min. Volgens toenmalig bondskanselier Angela Merkel was het ‘onaanvaardbaar dat zulke acties zonder overleg werden ondernomen’.

Ommezwaai

Ruim 15 jaar later is niet Rusland, maar wel de Europese Unie van plan om de oliekraan dicht te draaien. 70 dagen na het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne zijn de troepen van Russisch president Vladimir Poetin in het oosten en het zuiden van Oekraïne aan een groot offensief bezig – er is zelfs sprake van een algemene mobilisatie onder de Russische bevolking. Daarom willen de Europese Commissie en heel wat lidstaten nog een versnelling hoger schakelen om Rusland te treffen.

Het Berlaymontgebouw, de hoofdzetel van de Europese Commissie, heeft de afgelopen weken aan een zesde bundel strafmaatregelen gesleuteld. Zoals gewoonlijk consulteerde Christophe Heusgen, de kabinetschef van voorzitter Ursula von der Leyen, de lidstaten in kleine groepjes en individueel over de te bewandelen paden.

Daarbij is grondig gediscussieerd over bijkomende sancties tegen individuen die verantwoordelijk worden geacht voor oorlogsmisdaden in Oekraïne en financiële instellingen, waaronder de Russische Sberbank, staatsmedia en spindoctors die mee verantwoordelijk zijn voor de Russische desinformatie. Speerpunt van het pakket vormt evenwel een gradueel embargo op Russische olie dat rond de jaarwisselling in voege moet treden. In tegenstelling tot in 2007 draait dus niet Rusland, maar wel de Europese Unie de oliekraan naar alle waarschijnlijkheid dicht.

Die laatste stap zou een flinke ommezwaai voor de energiepolitiek van de Europese lidstaten betekenen. Van de 7,7 miljoen vaten ruwe en geraffineerde olie die Rusland in het vierde kwartaal van 2021 verkocht, voerde de Europese Unie er 3,5 miljoen in. Volgens het Finse onderzoekscentrum Centre for Research on Energy and Clean Air heeft de Unie sinds het begin van de oorlog ruim twintig miljard euro voor Russische olie neergelegd. Met dat geld kan Rusland ondanks de sancties economisch het hoofd boven water houden.

Voor de oorlog berekende Moskou dat het met 44 dollar per vat een begroting in evenwicht heeft. Intussen ligt de prijs van een vat ruwe olie veel hoger: via olietankers verkocht Rusland in maart ruim drie miljoen vaten per dag aan een gemiddelde prijs van 118 dollar per stuk.

‘Zware tol’

Toch komt er langzaamaan schot in de zaak. In Duitsland heeft men het aandeel van Russische olie de afgelopen wekend teruggebracht van 35 naar 12 procent. Denemarken, Polen, Zweden, Finland en Litouwen gaan dezelfde toer op.

Uit een analyse van het Centre for European Policy Research blijkt dat er in België na het begin van de grootschalige invasie rechtstreeks méér olie vanuit Rusland werd geïmporteerd dan voordien. Maar omdat de onrechtstreekse import via Nederland gevoelig is gedaald, is de totale Belgische import van Russische olieproducten afgenomen, laat de Algemene Directie Energie van de FOD Economie weten.

Na de spoedvergadering van de Europese energieministers maandagmiddag benadrukte Tinne Van der Straeten (Groen) dat België geen olie-embargo zou blokkeren. ‘Vladimir Poetin gebruikt energie als een oorlogswapen en de beste manier om ons daartegen te verdedigen is energieonafhankelijkheid’, klonk het. Ook haar groene Duitse collega-minister Robert Habeck kondigde maandagavond aan dat Berlijn tot een embargo bereid is. ‘Het zal een zware tol eisen, maar we zijn er klaar voor.’ Duitsland kijkt bijvoorbeeld naar diversificatie via Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten – iets waar Van der Straeten niet bepaald voor gewonnen is.  

In Hongarije en Slowakije ziet men een olie-embargo evenwel niet zitten omdat de twee via de bovengenoemde Droezjbapijplijn in grote mate van Russische energiebronnen afhankelijk zijn. ‘We moeten hun positie begrijpen’, aldus Van der Straeten maandagavond.

Aangezien Europese sancties per unanimiteit moeten worden goedgekeurd, zag het er even naar uit dat beide landen hun veto zouden gebruiken om een Europese invoerstop uit Rusland tegen te houden.

Om een patstelling met vetostemmen te vermijden krijgen de twee uitstel, naar verluidt tot december 2023. Door zulke uitzonderingen hopen de lidstaten dat Hongarije en Slowakije wel voor het pakket zullen stemmen.

Méér verdienen

Vraag is evenwel of een embargo op Russische olie wel het beste idee is. ‘Rusland kan zijn olieproducten via schepen relatief eenvoudig aan andere landen slijten’, aldus een Europese diplomaat. Bovendien is het maar de vraag of de prijs van Russische olie op korte termijn niet nog meer in de hoogte zal schieten dan de afgelopen maanden gebeurd is.

‘Daardoor zou Rusland zelfs méér kunnen verdienen door minder te produceren’, aldus de diplomaat. ‘Paradoxaal genoeg kan dit op korte termijn in het voordeel van Rusland uitdraaien’, vertelde Simone Tagliapietra, energie-expert bij de Brusselse denktank Bruegel, dinsdagmiddag aan de BBC. Daarom wil de Commissie het ook verbieden dat Europese reders, of ze nu onder de vlag van een Europese lidstaat varen of niet, Russische olie naar elders in de wereld verschepen. De Europese Commissie wil ook assistentie, in de financiële, operationele en technische zin van het woord, aan de wereldwijde transport van Russische olie onmogelijk maken.

Na de aankondiging van de Europese Commissie steeg de wereldwijde olieprijs vrijwel meteen. Tegen die achtergrond leeft er in enkele lidstaten ook al een tijdlang de idee om een prijsplafond in te voeren of om tarieven te heffen op het zwarte goud. Dat eerste wordt al enkele weken door Italiaans premier Mario Draghi geopperd. Maar het voorstel kan niet overal op de nodige steun rekenen. De Europese Unie beticht Rusland namelijk van contractbreuk omdat het gasbetalingen in roebels op een Russische rekening vraagt. ‘Het zou nogal dubbelop zijn om dan zelf maatregelen in te voeren die tegen de gemaakte afspraken dreigen in te gaan’, vertelt de Europese diplomaat.

De ambassadeurs van de lidstaten hebben het voorstel van de Commissie woensdagmorgen op hun bord gekregen. Von der Leyen stelde het pakket woensdagvoormiddag aan het Europees Parlement in Straatsburg voor. ‘Poetin wil Oekraïne van de kaart vegen. Maar hij zal daar niet in slagen’, klinkt het. Verwacht wordt dat de nieuwe strafmaatregelen een dezer dagen – ten laatste tegen volgende week – hun zegen krijgen van de lidstaten. Het valt te bezien of de Russische oorlogsmotor daardoor aanzienlijk zal beginnen sputteren.