‘Europa staat er geweldig goed voor’

‘Nu de VS de liberale wereldorde laat stikken, krijgt de EU de kans om een leiderschapsrol op te nemen binnen de gemeenschap van landen die wèl nog in die liberale orde geloven’, schrijft onderzoeker Gilles Pittoors (KU Leuven). ‘Er zijn genoeg opportuniteiten, maar Europa moet ze wel willen zien en willen grijpen.’

Voor wie het politieke nieuws volgt, lijkt het in Europa nu overal kommer en kwel. Intern worstelen veel Europese landen met politieke instabiliteit. De Frans-Duitse motor van de EU ligt volledig op z’n gat, terwijl in stichtende lidstaten Nederland en Duitsland extreemrechts aan de macht is. Extern heeft de terugtrekking van de VS uit de liberale wereldorde en de openlijke fascinatie van Trump voor autoritaire regimes geleid tot onzekerheid en een gebrek aan vertrouwen in de toekomst.

Kortom, de NAVO is verleden tijd en de EU is op sterven na dood. Tijd dus voor wat tegengas.

Akkoord, de liberale wereldorde zoals we die kennen, bestaat niet meer. Zelfs indien binnen een paar jaar weer een Democraat aan de macht komt in de VS, ligt haar geloofwaardigheid als betrouwbare partner aan diggelen. Europa staat er alleen voor (of toch, alleen samen met het Verenigd Koninkrijk, Canada en nog wel een paar andere
landen). Dat is triest, maar geparalyseerd blijven toekijken, lost niets op. Europa moet nu de opportuniteiten nemen die er zijn — en wie ze wil zien, vindt er wel wat.

In de eerste plaats zien we dat de VS sterk bespaart op onderzoek en innovatie, waarmee ze veel hoogopgeleid talent wegjaagt. Zo heeft de Amerikaanse president Donald Trump — of beter, het departement DOGE; of nog beter, Elon Musk — bijvoorbeeld drastische bezuinigingen aangekondigd op de financiering van de National Institutes of Health, wat leidde tot paniek onder wetenschappers.

Deze bezuinigingen bedreigen hele onderzoeksvelden en kunnen decennia aan vooruitgang tenietdoen, om maar te zwijgen over de golf van ontslagen en bevriezingen van subsidies die hieruit volgde. Trump jaagt bijna letterlijk zijn hoog-opgeleid talent weg.

Europa moet er alles aan doen om dat talent naar hier te krijgen. Door een aantrekkelijk klimaat te creëren voor onderzoekers en wetenschappers, kan Europa een broedplaats
worden voor innovatie en technologische vooruitgang. Dit kan niet alleen de economie versterken, maar Europa eindelijk ook technologisch wereldwijd op de kaart zetten.
Europese universiteiten en onderzoeksinstellingen moeten de middelen krijgen om toptalent aan te trekken én te houden. Daarnaast moeten er programma’s komen die
samenwerking tussen Europese landen en instellingen bevorderen, zodat kennis en middelen efficiënt kunnen worden gedeeld.

Militaire paraplu sluit

Daarnaast zien we ook dat de VS de militaire paraplu sluit. Sommigen zeggen zelfs dat Trump uit de NAVO wil stappen. Hoe dan ook kan Europa niet meer uitgaan van het schild dat de NAVO bood, terwijl aan haar grenzen oorlog woedt en sommige prominente Russen hardop nadenken over verdere uitbreiding richting het Westen.

Dit biedt Europa de kans om militair op eigen benen te staan en een nieuwe, eigen Europese militaire macht en industrie uit te bouwen. Door te investeren in defensie en samenwerking tussen Europese landen te versterken, kan Europa een sterke en onafhankelijke militaire macht worden. Dit zal niet alleen de veiligheid van het continent waarborgen, maar ook de geopolitieke invloed van Europa vergroten en bijdragen aan de stabiliteit in de nabije regio’s.

Door gezamenlijk op te treden, kan Europa een krachtig signaal afgeven dat het in staat is om zijn eigen belangen te verdedigen en bij te dragen aan internationale vrede en veiligheid. Dit vereist echter aanzienlijke investeringen en politieke wil om de nodige stappen te zetten.

Nergens meer dan in Oekraïne, waar president Volodymyr Zelenskyy nog aan het bekomen is van Trump’s verbale pandoering. De VS laat Oekraïne los, wat een opportuniteit biedt voor de EU om Oekraïne als sterk gemotiveerd, democratisch land te verwelkomen, zelfs indien het een stuk van haar territorium kwijt zou zijn. EU-lidmaatschap is de beste waarborg voor de toekomst van zowel de EU als Oekraïne. Door Oekraïne te integreren in de Europese gemeenschap, kan Europa een krachtig signaal afgeven dat het zich inzet voor democratie en stabiliteit in de regio.

Het zou een signaal zijn naar Trump: als Europa zich verenigt en haar rug recht, welke instrumenten heeft Trump dan echt om zijn vrede in Oekraïne af te dwingen? Weinig.

Nu de VS de liberale wereldorde laat stikken, krijgt de EU de kans om een leiderschapsrol op te nemen binnen de gemeenschap van landen die wèl nog in die liberale orde geloven, en dat zijn er veel, inclusief het Verenigd Koninkrijk. Europa kan een voortrekkersrol spelen in het bevorderen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, zowel binnen als buiten de grenzen van de EU.

Om deze rol effectief te kunnen vervullen, moet Europa niet de taal van Trump overnemen, maar net dubbel hard inzetten op haar liberale waarden. Het is niet omdat de VS haar waarden overboord gooit, dat de EU dat ook moet doen.

Integendeel, de EU moet nu volop de liberale waarden intern versterken en wereldwijd uitdragen. Door te investeren in onderwijs, sociale cohesie en economische gelijkheid, kan Europa een voorbeeld worden van een rechtvaardige en welvarende samenleving. Dit betekent ook dat Europa bereid moet zijn om op te treden tegen schendingen van mensenrechten en democratische principes, waar deze zich ook voordoen.

Alleen door een consequente houding aan te nemen, kan Europa geloofwaardig leiderschap tonen en anderen inspireren om hetzelfde te doen.

Er zijn dus genoeg opportuniteiten, maar Europa moet ze wel willen zien en willen grijpen. Daarvoor moeten we intensiever dan vandaag samenwerken en ook bereid zijn te
investeren. Alleen door gezamenlijk op te treden en te investeren in onze toekomst, kunnen we de uitdagingen van deze tijd het hoofd bieden en een sterk, verenigd en welvarend Europa opbouwen. Europa staat er geweldig goed voor, als we dat zelf willen.