‘EU moet vredesopbouw prioriteit geven in haar buitenlandbeleid’

9 mei, de jaarlijkse Europadag, het feest van vrede en eenheid. De datum markeert de verjaardag van de historische Schuman-verklaring, wat later de aanzet tot de Europese Unie zou worden. ‘Maar valt er – exact één maand voor de Europese en Belgische verkiezingen – wel iets te vieren? Vrede en eenheid lijken anno 2024 verder dan ooit’, schrijft Hilde Deman van de ngo Search for Common Ground.

Even terugspoelen naar 2022. De uitbraak van het conflict in Oekraïne was een wake-upcall voor veel Europeanen die zich plotseling realiseerden hoe fragiel de “Europese vrede” is die zij jarenlang als vanzelfsprekend beschouwden. En ook voor ons, organisaties die werken rond vredesopbouw en conflictpreventie, startten uitdagende tijden. Want hoe kun je blijven spreken over vrede, dialoog en samenwerking als aan de grenzen van je eigen continent een oorlog aan de gang is? Hoe roep je op tot nuance wanneer oorlog overal herleid wordt tot een zwart-witverhaal? Hoe kan je hoopvol blijven wanneer je naar de berichtgeving kijkt over Gaza? 

Via sociale media sijpelen de beelden van oorlog en conflict live onze huiskamers binnen. Het onveiligheidsgevoel neemt in sneltempo toe. Als gevolg klinkt de roep om militarisering en bewapening steeds luider in onze samenleving. Politici, generaals en opiniemakers waarschuwen en vinden dat we ons moeten voorbereiden.

Wat opvalt, is dat in het licht van het behoud van de vrede in Europa, de oplossingen zich beperken tot bewapening. Diplomatie, laat staan conflictpreventie en vredesopbouw, krijgen amper aandacht. Nochtans is dit van cruciaal belang om de grondoorzaken van oorlog en conflict aan te pakken. Zonder gerichte inspanningen om deze onderliggende kwesties aan te pakken, blijven samenlevingen kwetsbaar voor herhaling van conflicten en blijven vrede en stabiliteit ongrijpbaar. 

En als vredesopbouw dan wel valt in een discussie, horen we “het werkt niet, kijk naar het stijgende aantal conflicten, … vrede is verder weg dan ooit.” Maar maak de vergelijking met het onderwijs. Stel dat we jaar na jaar knippen in de onderwijsbudgetten, niet investeren in kwaliteitsvolle opleidingen voor leraren bijvoorbeeld. En dan zeggen: het werkt niet, onze jeugd is niet goed opgeleid. Wel zo gaat het ook in onze sector. De politieke aandacht en de financiering voor vredesopbouw en conflictpreventie is zowel in Europa als wereldwijd afgenomen. Uit cijfers van de OESO-DAC blijkt dat de financiering voor vredesopbouw een dieptepunt in 15 jaar heeft bereikt. Dit moet veranderen. 

Vredesopbouw legt, zoals de term aangeeft, de basis voor toekomstige vrede. Het is een proces waarbij we samenlevingen die getroffen zijn door conflicten stabiliseren en herstellen om duurzame vrede en veiligheid te bevorderen. Inclusie is daarbij een van de sleutels tot succes. Leiders van conflictpartijen zijn zelden volledig representatief voor de mensen die ze beweren te vertegenwoordigen. Als gevolg daarvan kunnen vredesinitiatieven mislukken.  

Het komt er dus op aan om de juiste mensen te betrekken, en niet enkel te focussen op militairen of politieke elites. Want vredesopbouw is geen zaak zijn van oudere mannelijke beleidsmakers achter gesloten deuren. Wel leerkrachten die het gesprek aangaan met hun (ex-)leerlingen die de wapens opnemen. Jongeren die via de radio andere jongeren aanspreken en praten over datgene wat hen verbindt gaande van muziek over sport tot de wens om op te groeien in een vreedzame samenleving. Het zijn allemaal peacebuilders. Denk aan de vrouwelijke voorzitster van een buurtcomité in Jemen die de brug vormt tussen de bevolking en het lokale gemeentebestuur bij spanningen over de toegang tot water. Een jonge man in DR Congo die een whatsappgroep met 10.000 personen beheert. Zij kennen de context. Zij zijn de ervaringsdeskundigen van ‘hun conflict’ en dus het best geplaatst om aanbevelingen te doen. 

Maar uiteraard kost het steunen van deze mensen energie en middelen. Daarom moeten we blijven investeren in vredesopbouw. Op dit moment woedt een debat onder de NAVO-leden over het besteden van 2 procent van het bbp aan militaire doeleinden. Kunnen we het daarnaast ook hebben over het vrijmaken van middelen voor peacebuilding, in plaats van enkel miljoenen in de wapenindustrie te pompen?

En laten we dan ook verder kijken dan de conflicten die dagelijks het nieuws halen. Volgens de Wereldbank bevindt tweederde van de totale wereldbevolking, die in extreme armoede leeft, zich in fragiele of door conflicten getroffen regio’s. Bovendien zal vanaf dit jaar 80% van alle humanitaire behoeften in de wereld veroorzaakt worden door conflicten. Maar ondanks deze kennis krijgen conflictpreventie of vredesopbouw geen extra aandacht of middelen. 

Vrede is er niet zomaar als de wapens worden neergelegd en het geweld ophoudt. Vrede steunt op de wil tot permanente dialoog en de zoektocht naar collectieve oplossingen. En cruciaal bij vredesinitiatieven is dat iedereen vertegenwoordigd is en elke stem gehoord wordt: vrouwen, jongeren, personen met een handicap, verschillende bevolkingsgroepen, …. Vrede, dat is niet de overwinning van de zogenaamde onderdrukten op de onderdrukker, het is een rechtvaardige ruimte waar iedereen zich veilig en comfortabel voelt. 

In een periode waarin de Democratische Republiek Congo te kampen heeft met een humanitaire crisis met bijna 7 miljoen ontheemden, de oorlog in Soedan al meer dan één jaar voortduurt en vele andere conflicten over de hele wereld woeden zonder de nodige aandacht te krijgen, moet Europa coherent zijn in haar aanpak van internationale conflicten en het respect voor het internationaal recht.

De EU moet vredesopbouw en het recht om in veiligheid te leven (voor iedereen) tot de belangrijkste pijlers van haar buitenlands beleid maken. Dit houdt in dat er actief moet worden bijgedragen aan conflictpreventie, dat de onderliggende oorzaken van conflicten moeten worden aangepakt en dat er voldoende financiële middelen moeten worden vrijgemaakt.

Hilde Deman is algemeen directeur van Search for Common Ground, een internationale ngo die werkt rond conflictoplossing en vredesopbouw in meer dan 30 landen.