Europese defensietop in Brussel: hoe haalbaar is het plan van Ursula von der Leyen?

De Europese leiders buigen zich donderdag in Brussel alweer over de Europese defensie en steun aan Oekraïne. De eensgezindheid van de afgelopen weken maakt plaats voor traditionele meningsverschillen.

Steeds nadrukkelijker spreekt de Amerikaanse president Donald Trump met zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin over de Europese defensie. Ook als het over Oekraïne gaat, spelen Kiev en Brussel in het beste geval maar tweede viool. Omdat het trans-Atlantische bondgenootschap danig onder druk staat, bekijkt de Europese Unie hoe ze de steun aan Oekraïne en haar eigen defensiecapaciteit kan opvoeren.

Groepsaankopen defensie

Begin maart kwam Commissievoorzitter Ursula von der Leyen al op de proppen met een plan waarmee de EU tegen 2030 een geloofwaardige defensiepijler moet krijgen – ReArm Europe genaamd. Lidstaat per lidstaat wil de Commissie vier jaar lang bekijken of ze extra defensie-uitgaven buiten de begroting mogen houden. Ook stelt Brussel voor om twee jaar lang 150 miljard euro te lenen, waarvan lidstaten gebruik kunnen maken om samen Europese wapensystemen aan te kopen.

Aanvullend stelde de Commissie woensdagmiddag haar langverwachte witboek over Europese defensie voor. Daarin staan meer details over ReArm Europe. De Commissie stelt onder meer een platform voor waarop de lidstaten die gezamenlijke aankopen kunnen vormgeven en meent dat het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Turkije voorlopig niet in aanmerking komen voor zulke gemeenschappelijke Europese aankopen – tot grote tevredenheid van de Franse defensie-industrie.

In de EU komt het defensiedomein doorgaans de lidstaten toe – sinds kort mag Brussel zich hoogstens met de financiering van de defensie bezighouden. Zelfs gemeenschappelijke aankopen liggen gevoelig. ‘Dit is van een andere orde dan de Europese vaccinbestellingen tijdens de pandemie’, zegt een goed geplaatste Europese diplomaat. ‘De Commissie gaat niet bepalen wat we waar moeten kopen. Lidstaten met Amerikaanse F-35-gevechtsvliegtuigen zullen niet plots omschakelen omdat de Commissie dat wil.’

Dat wil niet zeggen dat het plan van Von der Leyen onhaalbaar is. De meeste lidstaten zijn best bereid om op Europees niveau minder omstreden aankopen zoals munitie te bundelen en zo de prijs te drukken, zolang die elementen niet cruciaal zijn voor de interoperabiliteit met reeds aangekochte wapensystemen en de militaire samenwerking met de Verenigde Staten niet bruuskeren. Donald Trump mag dan wel een onberekenbare president zijn, het trans-Atlantische partnerschap opgeven ziet het gros van de lidstaten momenteel niet zitten.

Viktor Orbán

Terug naar de Europese vergadering, waar ook de steun aan Oekraïne aan bod komt. Dat onderwerp is niet minder controversieel. Op de spoedtop die midden maart in Brussel plaatsvond, stelde Hongaars premier Viktor Orbán alvast zijn veto, waarop de overige 26 lidstaten het op een onderling akkoord gooiden. Die overeenkomst werd in de vorm van een appendix aan de conclusies toegevoegd. Omdat Orbán intussen niet van mening is veranderd, hanteert Antonio Costa, de voorzitter van de Europese Raad, donderdag dezelfde werkwijze.

Wat ligt er precies op tafel? Kaja Kallas, de Hoge Vertegenwoordiger van het EU-Buitenlandbeleid, presenteerde in februari een plan om komend jaar 20 à 40 miljard euro uit te trekken voor steun aan Oekraïne. Zowel de EU als de Verenigde Staten trokken in 2024 elk zo’n twintig miljard euro uit, maar nu Trump en zijn Republikeinse parlementsleden hun bijstand aan Oekraïne al tweemaal op de helling zetten, hoopt Kallas dat de Europese lidstaten de Amerikaanse steun willen opvangen.

Kallas pakte het echter onzorgvuldig aan. Voorafgaand aan haar voorstel consulteerde ze maar een handvol lidstaten, wat tot op de dag van vandaag bij andere lidstaten voor wrevel zorgt. ‘Ze heeft zich daarin schromelijk vergist’, zegt een Europese bron. ‘Als ze Europese eenheid wil, dan moet ze die zelf kweken’, aldus een bron. Ook was het van een tijlang onduidelijk of Kallas voorstel vrijwillig van aard was, hoe het zich verhoudt tot de lopende EU-leningen van 50 miljard euro aan Oekraïne en of het om gaat om financiële én militaire steun.

Ook de inhoud van Kallas’ plan zorgt voor meningsverschillen. De lidstaten zijn het om te beginnen niet eens over de grootte van het bedrag – hoe dichter bij Rusland, hoe groter de roep om meer steun. ‘40 miljard zullen we niet halen. Het geld is er gewoon niet’, vertelt een bron – vermoedelijk zal het maar op 5 miljard eindigen. Ook wil Kallas de inspanningen op basis van het bruto binnenlands product verdelen. Dat zien onder meer Spanje, Italië en Frankrijk niet zitten, hoewel de drie de voorbije jaren samen minder hebben uitgegeven dan Duitsland.

Om al die redenen is het ambitieniveau van Kallas’ voorstel de voorbije weken en dagen aanzienlijk teruggeschroefd. Volgens een ingewijde kreeg de voormalige Estse premier ook een fikse reprimande van afscheidnemend Duits minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock. Een Europese bron meldt dat Kallas’ plan wel degelijk militaire steun zal omvatten, maar dat die steun beperkt blijft tot artilleriemunitie en raketten.