‘Erdogan vindt het deze keer helemaal niet erg dat westerse leiders zwijgen over wat in Turkije gebeurt’

Negen jaar geleden was Erdogan woedend dat Europa zweeg na de mislukte staatsgreep tegen hem. Nu blijft het Westen opnieuw stil – maar dit keer komt het hem prima uit, schrijft Robbert de Witt (EW).

Deze keer vindt Erdogan het natuurlijk helemaal niet erg dat westerse leiders zwijgen over wat er in zijn land gebeurt. Kritiek is er amper, na de klap die de Turkse president de democratie en rechtsstaat in zijn land toebracht door zijn grootste rivaal, de burgemeester van Istanbul, op twijfelachtige gronden in de cel te gooien.

Komt even niet uit, Europa heeft Turkije te hard nodig.

Ook negen jaar geleden was er niet veel te horen in Europese hoofdsteden over de situatie in Turkije. Maar toen vond Recep Tayyip Erdogan dat wél erg.

Erdogan en de staatsgreep van 2016

Op 15 juli 2016 was er een tot in detail geplande staatsgreep tegen Erdogan. Rebellerende legereenheden probeerden hem te verrassen in zijn buitenverblijf aan de Middellandse Zee, terwijl militairen met tanks en gevechtshelikopters cruciale delen van Istanbul en Ankara probeerden in te nemen.

In een verklaring zeiden de opstandige militairen dat zij de democratie wilden redden, omdat Erdogan die steeds verder wurgde.

Het werd een gewelddadige nacht, met 270 doden. Maar Erdogan ontsnapte aan de klauwen van de coupplegers. Zijn woede was groot, bleek tijdens een liveverbinding via een ­mobiele telefoon met de Amerikaanse nieuwszender CNN.

In de weken erna volgde een ongekende zuivering van het overheidsapparaat.

Erdogan zwoer wraak. En hij nam wraak, vooral op aanhangers van moslimprediker Fethullah Gülen – die woonde zelf in de Verenigde Staten, maar zou vanuit daar de staatsgreep hebben bedacht en georganiseerd.

In de weken erna volgde een ongekende zuivering van het overheidsapparaat. Zeker zeventigduizend ambtenaren werden ontslagen omdat zij aanhangers van Gülen zouden zijn. Duizenden verdwenen in de gevangenis.

Erdogans hachje was ­gered, en inmiddels is al bijna iedereen weer vergeten hoe ­hachelijk die zomernacht negen jaar geleden was.

Erdogan laaiend over de Europese stilte

Erdogan daarentegen vergat niet hoe stil het bleef in Europa toen de staatsgreep zich ontvouwde. Veel westerse regeringen hielden zich stil, even afwachten wie er precies zou komen bovendrijven in Turkije. Stiekem werd er hier en daar gehoopt dat Erdogan het veld zou ruimen.

De besnorde en vaak driftige leider was in 2016 al bijna vijftien jaar aan de macht, en in al die jaren werd het land stapje voor stapje minder vrij en meer autocratisch. Tuurlijk, niemand in het vrije Westen is voor een coup, maar ja, soms komt dat uiteindelijk de democratie ten goede.

Erdogan was laaiend over die stilte in Europa en beschuldigde het Westen van medeplichtigheid. ‘Zij die wij altijd hebben beschouwd als vrienden, hebben de kant van de terroristen gekozen!’ tierde hij.

In de jaren na de mislukte staatsgreep haalde Europa de banden met Ankara langzaam weer aan. Want Erdogans Turkije is een belangrijke speler in het Midden-Oosten.

Daarnaast beheersen de Turken de toegang tot de Zwarte Zee, en is Turkije daarmee ook een poortwachter die bepaalt of de Russische oorlogsvloot daar de Middellandse Zee kan bevaren. Bovendien telt het land bijna 85 miljoen inwoners, heeft het een omvangrijk leger en een grote economie.

Turkije is ook nog eens een lidstaat van de NAVO, en velen in het Westen menen – terecht – dat je dat maar beter zo kunt houden. Ten koste van veel moet worden voorkomen dat Turkije in het verkeerde kamp terechtkomt (vriendjes wordt met Rusland).

‘Hun stilte is oorverdovend’

Maar een warme vriendschap zit er niet meer in met Turkije, zolang Erdogan aan de macht is. Helemaal niet sinds hij twee weken geleden plots Ekrem Imamoglu liet oppakken. Zogenaamd vanwege corruptie, maar buiten de Erdogan-kliek weet iedereen wel beter.

Imamoglu had zich kandidaat gesteld voor de presidents­verkiezingen van 2028, en peilingen geven al heel lang aan dat hij een uitstekende kans heeft om een einde te maken aan het tijdperk-Erdogan.

Vanuit zijn cel klaagde Imamoglu (een verslaggever van The New York Times had contact met hem) dat de Amerikaanse en Europese regeringen vrijwel allemaal wegkijken. ‘Hun stilte is oorverdovend.’

Natuurlijk heeft Imamoglu daarin helemaal gelijk. Erdogan is een leider die zijn eigen positie hoger acht dan de democratie in zijn land. Iedereen in Europa en Washington weet dat.

Maar ja, beggars can’t be choosers, zeggen de Amerikanen: als je iets nodig hebt, kijk je maar beter eventjes de andere kant op.